Tue, 16 April 2024
Your Visitor Number :- 6976885
ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੇ ਬੀਅ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
Posted on:- 04-12-2012
ਮਿੰਦਰੋ ਕੁੜੀਏ ਘੱਗਰੀ ਸਵਾਈ ਤੂੰ ਪਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮੁੰਡੇ ਵੜ੍ਹ ਗਏ ਵਿੱਚੇ ਮੁੰਡੇ ਵੜ੍ਹ ਗਏ ਭੰਗੜਾ ਪਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਜੱਟ ਵੜ ਗਏ ਹੱਲ ਚਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਭਈਏ ਵੜ ਗਏ ਝੋਨਾ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਨਾਈ ਵੜ ਗਏ ਚੌਲ ਬਣਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮਹਿਰੇ ਵੜ ਗਏ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮੇਲ ਵੜ ਗਿਆ ਪੰਗਤਾਂ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਬਾਂਦਰ ਵੜ ਗਏ ਟਪੂਸੀਆਂ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਮਿੰਦਰੋ ਕੁੜੀਏ ਘਗਰੀ ਸਵਾਈ ਤੂੰ ਪਾੳਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮੁੰਡੇ ਵੜ੍ਹ ਗਏ ਵਿੱਚੇ ਮੁੰਡੇ ਵੜ੍ਹ ਗਏ ਭੰਗੜਾ ਪਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਜੱਟ ਵੜ ਗਏ ਹੱਲ ਚਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਭਈਏ ਵੜ ਗਏ ਝੋਨਾ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਨਾਈ ਵੜ ਗਏ ਚੌਲ ਬਣਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮਹਿਰੇ ਵੜ ਗਏ ਪਾਣੀ ਪਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਮੇਲ ਵੜ ਗਿਆ ਪੰਗਤਾਂ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਵਿੱਚੇ ਬਾਂਦਰ ਵੜ ਗਏ ਟਪੂਸੀਆਂ ਲਾਉਣੇ ਨੂੰ
ਮਿੰਦਰੋ ਕੁੜੀਏ ਘਗਰੀ ਸਵਾਈ ਤੂੰ ਪਾੳਣੇ ਨੂੰ
ਇਹ ਲੋਕ ਬੋਲੀ ਬਨਾਮ ਸਿੱਠਣੀ ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਮਤੀ ਸਵਰਨ ਕੌਰ ਬੱਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ “ਮਾਝੇ ਦੀ ਮੈਂ ਜੰਮੀ ਜਾਈ” ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਥ ਵਾਲਿਆ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੀ ਹੈ, ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੇਠਾ ਮੈਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲੋਕ-ਗੀਤ ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹਾਂ ਵੇਲੇ ਨੱਚਦੀਆਂ ਸਾਡੀਆਂ ਹੀ ਮਾਵਾਂ, ਭੈਣਾਂ, ਚਾਚੀਆਂ, ਤਾਈਆਂ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਤ੍ਰੀਮਤਾਂ ਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ ।
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆ ਤੋਂ ਮੈਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ’ਤੇ ਕੁਝ ਰੇਡੀਉ ਟਾਕ ਸ਼ੋਆਂ ’ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੁਣਦਾ ਆ ਰਿਹਾਂ ਕਿ ਫਲਾਣੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਜੰਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਈਕੀ ਅਤੇ ਲੱਚਰ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ ਵਿੱਢੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਜ਼ਾਹਰਿਆ ਜਾਂ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ ਜਲਸੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਹੇ -ਬਗਾਹੇ ਛੱਪਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਾੜੀ ਗਲ ਨਹੀਂ। ਜਲਸੇ , ਜਲੂਸ, ਵਿਰੋਧ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਮਾੜੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਅਸਿਹਮਤੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੇਖ਼ਕ ਲੋਕ ਵੀ ਕਿਉਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹਵਾ ਦਾ ਰੁਖ ਵੇਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਗਦੀ ਗੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਧੋਣ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਾਂਗ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੌਅ ਮੁਤਾਬਕ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕੱਚਾ ਪੱਕਾ ਝਰੀਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਬਣਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘’ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈਆਂ ਤੱਤਿਆਂ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਨਿਭਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ‘ਟਹਿਣਾ’ ਬਣਨ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਕਲਮ ਝਰੀਟਾਂ ਨੇ ਇਹ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗੀਤ ਸੁਣੇ ਹੀ ਨਾ ਹੋਣ ? ਕੁਝ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ੇ ਆਏ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਭਾਵੁਕ ਹਨ, ਇਸ ਲੱਚਰ ਗਾਇਕੀ ਵਾਲੇ ਮਸਲੇ ’ਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੋਸਟਰ ਛਾਪ ਕੇ ਸਾਰੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰੂਤੀ ਕਾਂਡ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਰਨਾ ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੱਚਰ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ?
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਐਡਾ ਵੱਡਾ ਦੋਸ਼ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਦੀ ਵੀ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਗਾਇਕਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ । ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਅਸ਼ਲੀਲ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਢੇ ਨਾਲ ਧੋਣਗੇ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਾਲ ਐਨਾਂ ਵਿਰੋਧ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ,ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਘਟੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨਾਂ ਦੀ ਰਿੰਗਟੋਨ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਮਰਗ ਦੇ ਸੱਥਰ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੀ।
‘ਛੱੜਿਆਂ ਦੇ ਟੱਟੂ’ ਵਾਲੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦਲੇਰ +ਮੀਕਾ ਨੇ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਂ ਨਾਲ ਟੱਟੂ ਤੋਂ ਟਿਉਟਾ ਕਾਰ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਜਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤਾਰਾ ਰਾਰਾ ਗਾਉਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤੇ ਹੁਣ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੜ੍ਹਾ ਹਾਈਟੈਕ ਸਾਜ਼ਾ ਨਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨੀ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਰੈਪਰ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਰੈਪ( ਰੇਪ ਨਹੀਂ) ਕਰਨ ਦੇ 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਮਿਲੇ ਹਨ ਇਹ ਰਕਮ ਹੈਰਾਨ, ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਗੀਤ ਲਈ 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ? 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜਾਂ ਫਰੀਦੇਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਟਣ ਜਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾਂ । ਬਾਈਉ ਇਹ ਧੰਦਾ ਹੈ ਗਲੋਬਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ, ਵੱਡਾ ਵਪਾਰ ਹੈ ਇਹ, ਅਰਬਾਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹੈ। ਏਨੇ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਜਾ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਗੀਤ ਦੇ।
ਬੰਤੋ ਕੁੜੀਏ ਡਾਰੀਏ ਨੀ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਰਹੁੰਗਾ
ਬਾਰੀ ਖੁੱਲੀ ਰੱਖੀ ਨੀ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ ਵੜੂੰਗਾਂ
(ਲੰਬੇ ਗੀਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ)
ਬਾਰੀ ਖੁੱਲੀ ਰੱਖੀ ਨੀ ਮੈਂ ਸਿੱਧਾ ਵੜੂੰਗਾਂ
(ਲੰਬੇ ਗੀਤ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਸਤਰਾਂ)
ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆ ਤੋਂ ਮੈਂ ਅਖਬਾਰਾਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ’ਤੇ ਕੁਝ ਰੇਡੀਉ ਟਾਕ ਸ਼ੋਆਂ ’ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੁਣਦਾ ਆ ਰਿਹਾਂ ਕਿ ਫਲਾਣੇ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਜੰਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਈਕੀ ਅਤੇ ਲੱਚਰ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜੰਗ ਵਿੱਢੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੁਜ਼ਾਹਰਿਆ ਜਾਂ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ ਜਲਸੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਵੀ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਹੇ -ਬਗਾਹੇ ਛੱਪਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਮਾੜੀ ਗਲ ਨਹੀਂ। ਜਲਸੇ , ਜਲੂਸ, ਵਿਰੋਧ ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਮਾੜੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨਾਲ ਅਸਿਹਮਤੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀਆਂ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ। ਪੱਤਰਕਾਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੇਖ਼ਕ ਲੋਕ ਵੀ ਕਿਉਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿਣ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹਵਾ ਦਾ ਰੁਖ ਵੇਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵਗਦੀ ਗੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਧੋਣ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਾਂਗ ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੌਅ ਮੁਤਾਬਕ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਕੱਚਾ ਪੱਕਾ ਝਰੀਟ ਕੇ ਆਪਣੀ ਬਣਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ‘’ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਕਈਆਂ ਤੱਤਿਆਂ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ ਤਹਿ ਤੱਕ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਨਿਭਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਹੀ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ‘ਟਹਿਣਾ’ ਬਣਨ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਕਲਮ ਝਰੀਟਾਂ ਨੇ ਇਹ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗੀਤ ਸੁਣੇ ਹੀ ਨਾ ਹੋਣ ? ਕੁਝ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ੇ ਆਏ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਕੁਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਭਾਵੁਕ ਹਨ, ਇਸ ਲੱਚਰ ਗਾਇਕੀ ਵਾਲੇ ਮਸਲੇ ’ਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੋਸਟਰ ਛਾਪ ਕੇ ਸਾਰੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰੂਤੀ ਕਾਂਡ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਾਪਰਨਾ ਜੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਲੱਚਰ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗਾਇਕ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ?
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਐਡਾ ਵੱਡਾ ਦੋਸ਼ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਦੀ ਵੀ ਗੀਤਕਾਰਾਂ ਤੇ ਗਾਇਕਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ । ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਅਸ਼ਲੀਲ ਦੋਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਕਾਸਟਿਕ ਸੋਢੇ ਨਾਲ ਧੋਣਗੇ, ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਾਲ ਐਨਾਂ ਵਿਰੋਧ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ,ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਘਟੇ ਹਨ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਨੂੰ ਖਰੀਦਣ ਤੇ ਟੈਲੀਫੋਨਾਂ ਦੀ ਰਿੰਗਟੋਨ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਕਿਸੇ ਮਰਗ ਦੇ ਸੱਥਰ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹੀ।
‘ਛੱੜਿਆਂ ਦੇ ਟੱਟੂ’ ਵਾਲੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦਲੇਰ +ਮੀਕਾ ਨੇ ਦਿਨਾਂ ‘ਚ ਹੀ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾਂ ਨਾਲ ਟੱਟੂ ਤੋਂ ਟਿਉਟਾ ਕਾਰ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਜਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਤਾਰਾ ਰਾਰਾ ਗਾਉਣ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਤੇ ਹੁਣ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਕੜ੍ਹਾ ਹਾਈਟੈਕ ਸਾਜ਼ਾ ਨਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨੀ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਰੈਪਰ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਰੈਪ( ਰੇਪ ਨਹੀਂ) ਕਰਨ ਦੇ 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਮਿਲੇ ਹਨ ਇਹ ਰਕਮ ਹੈਰਾਨ, ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਗੀਤ ਲਈ 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ? 70 ਲੱਖ ਰੁਪੈ ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਜਾਂ ਫਰੀਦੇਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਪੱਟਣ ਜਾਂ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾਂ । ਬਾਈਉ ਇਹ ਧੰਦਾ ਹੈ ਗਲੋਬਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ, ਵੱਡਾ ਵਪਾਰ ਹੈ ਇਹ, ਅਰਬਾਂ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹੈ। ਏਨੇ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਤੱਕ ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ ਜਾ ਕਿਸ਼ੋਰ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਸਨ, ਇੱਕ ਗੀਤ ਦੇ।
ਡੰਗਰਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਮੰਡੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦੀਆਂ ਨਕਲਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੇ ਦਲਜੀਤ, ਬਬੂ ਮਾਨ, ਗਿੱਪੀ ਗਰੇਵਾਲ, ਜੀਤਾਂ ਜੈਲਦਾਰ, ਹਨੀ ਸਿੰਘ ਬਨਾਮ ਯੋ ਯੋ ਤੱਕ ਇਹ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ,ਲੱਚਰ ਵਰਤਾਰਾ ਲਗਾਤਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਪਰਚੰਡ ਅਤੇ ਕਸਬੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਉਹ ਮੰਡੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇੱਕੋ ਹੀ ਗਾਇਕ ਤੋਂ ਰੱਬ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਦੇਸ਼ ਪਿਆਰ, ਤੇ ਖੱਦਰ ਭੰਡਾਰ ਯਾਨਿ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੱਚਰ ਤੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਵੀ ਗਵਾ ਕੇ ਪਕੌੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵੇਚ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਅਗੋਂ ਅਣਖੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹਾਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ’ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਵੀਹ ਵੀਹ ਤੀਹ ਤੀਹ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੀਟ ’ਤੇ ਕਾਲੀਆਂ ਗੁੱਤਾਂ ਦੇ ਸੱਪ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉਡਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੇ ਦਾਤੀ ਵਾਲੇ ਪੱਖਿਆਂ ਦੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾਂ ਦੰਦਾਂ ਤੋਂ ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਤਰੀ ਨਾਲ ਲਿਬੜੀਆਂ ਉੱਡਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਦਾਹੜੀਆਂ ਟੇਢੀਆਂ ਤੇ ਵਿੰਗੀਆਂ ਹੋ ਹੋ ਮਾਇਕਲ ਜੈਕਸਨ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਕਰੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਥਿਤੀ “ ਨੂੰਹ ਸਹੁਰੇ ਦੀ ਸਾਲੀ ਬਾਬਾ ਪੋਤਰੀਆਂ ਦਾ ਮਾਸੜ ਬਣ ਗਿਆ” ਵਰਗੀ ਨਜ਼ਰ ਆੳਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਸੀ ਵਿਆਹਾਂ ਤੇ ਵੱਜਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੀਟ ’ਤੇ ਵਲੈਤੀ ਬਲੈਕ ਲੇਬਲ ਵਿਸਕੀ ਮੈਂ ਇਸ ‘ਡੈਥ ਵੈਲੀ’ ਬਨਾਮ (ਕੈਂਸਰ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਪੱਟੀ) ਸੰਗਰੂਰ, ਬਰਨਾਲਾ ਅਬੋਹਰ ਤੇ ਬਠਿੰਡੇ ਵਿੱਚ ੳੱਡਦੀ ਵੇਖੀ ਹੈ ਅੱਜ ਤੱਕ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ।
ਕੁਸ਼ ਹੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ “ਵਿਆਹ ਮਹੱਲ” ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਗ ਆਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਮੇ ਦੇ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰਾਜ਼ ਸੀ, ਹੁਣ ਇਥੇ ਗੇਂਦੇ ਤੇ ਲਾਲ ਗੁਲਾਬਾਂ ਨਾਲ ਸਜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਘੁੱਮ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਰਿਜ਼ ਪੈਲਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾਰੂ ਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ 2000 ਰੁਪੈ ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਵੀ ਕੀਮਤੀ ਕਿੰਗ ਪੁਰਾਣ (ਝੀਂਘੇ) ਵਰਤਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਕਿਸੇ ਅੜਬੀ ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੇ ਬੁੱਢੇ ਵਾਂਗ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅਪਣੀਆਂ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਬੈਂਡ ਵਾਜਿਆ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਮ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ?
ਆਉ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਇਸ ‘ਅੰਮੀਬੇ’ ( ਅੰਮੀਬਾ ਇੱਕ ਸੈਲੀ ਜੀਵ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਮਰਦਾ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਦੋ, ਦੋ ਤੋਂ ਹਜਾਰਾਂ ਲੱਖਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਰਗੇ ਤਿੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਤੇ ਲੱਚਰ ਘਾਹ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਆਖਿਰ ਬੀਅ ਹਨ ਕਿੱਥੇ ?
ਅਸੀਂ 1975 ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵਾਲਿਆਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ, ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਢੀ ਸੀ। ਪ ਲ ਸ ( ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ) ਮੰਚ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਹਰੂਮ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ ਸਨ, ਇਹ ਮੰਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੀ ਉਪਰੋਤਕ ਲੱਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿੱਡੀ ਮੁੰਹਿਮ ਕਰਕੇ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜ ਸਧਾਰੂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ, ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ ਮੋਰਚੇ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਆਈਆ ਸਨ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਵੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਅਤੇ ਲੱਚਰ ਗਾਉਂਦਾ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹੀ ਨਹੀ ਪਹਾੜ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਾਂ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਸਤੀ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਸ ਗੀਤ ਨਾਲ ਮਾਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੁੰਦੇ ਸਾਂ ।
ਮਤਲਬ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਤੇ ਲਿਖ, ਐਵੇਂ ਨਾ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਗੜਬੜ ਕਰੀ ਜਾ। ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਅਖੌਤੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ’ਤੇ ਧਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕਾਈ ਲਈ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ‘ਕੋਡ ਔਫ ਕੰਡਕਟ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕੋਡ ਔਫ ਕਡੰਕਟ ਦੇ ਮੇਚ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧੇ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਵੀ ਚ੍ਹਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝਨਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਮਾਰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਝੂਟੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦੀਦਾਰ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਭਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿੱਚ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਯਾਣੀ ਕੇ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੜਿਆ ਸਿਰਫ ਝੂਟਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਏ ਕੇ ਸੰਤਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਚਮਕੀਲੇ ’ਤੇ ਫਿਲਮ ਮੇਕਰ ਵਰਿੰਦਰ ਵਰਗੇ ਸੋਧ ਕੇ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਚਮਕੀਲੇ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਦ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਖੂੰਹਦੇ ਗਾਇਕ ਵੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੋਗੇ ਵਾਲੇ ਵੈਦਾਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਕੇ ਅੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਥੁੱਕ ਲਾ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਪਤਾਲੀ ਗਰਕ ਗਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਕਈ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਬਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਬੂਤਰ ਵੀ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਨਹੀਂ ਗੁੱਟਕਦੇ ਸਨ। ਜਿੱਦਣ ਚਮਕੀਲੇ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ ਓਦਣ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਵੈਦਾਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਜਿੰਨੇ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਬੋਰਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਬਾਡਰੀ ਕਸਬੇ ਭਿੱਖੀ ਵਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਭਿੱਖੀ ਵਿੰਡ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸਮੇਂ ਗੀਤ ਤਾਂ ਕੀ ਆਪਣੇ ਸਕੇ ਸੋਦਰੇ ਦੀ ਅਣਆਈ ਮੌਤ ਤੇ ਡਰਦਾ ਮਾਰਾ ਕੋਈ ਉੱਚੀ ਵੈਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਤਵਾਦ ਨੇ ਹਰ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਜਿੰਦਰਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕੁੰਜੀ ਹਰੀ ਕਿਆ ਵਾਲੇ ਹੈਡ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਸ਼ਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਰੁੜ ਗਈ ਸੀ।
ਆਖਿਰ ਗ਼ਲਤੀ ਹੈ ਕਿੱਥੇ ?
ਆਮ ਲੋਕ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੇ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗੌਲਦੇ, ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਕੜੇ ਕਾਮਰੇਡ ਵੀ ਸੰਘ ਪਾੜ ਪਾੜ ਹੰਭ ਗਏ ਤੇ ਪਰਨਾਲਾ ਅੱਜ ਵੀ ਉੱਥੇ ਦਾ ਉੱਥੇ ਹੈ। ਆਉ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਚੀਏ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿਸ ਜਨੌਰ ਦਾ ਨਾਂ ?
ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਹੋ ਕੁਝ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁ ਸੰਮਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੜੀ ਤੱਕ ਹਰ ਸਮਾਜਿਕ ਰਸਮ ’ਤੇ ਗੀਤ ਹੀ ਗੀਤ ਹਨ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਧੰਦੇਬਾਜ਼ ਵਪਾਰੀ, ਫਿਲਮਾਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਖੂਬ ਸਮਝਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਗਾਇਕਾਂ ਤੋਂ ‘ਸਿੱਲ੍ਹੀ ਸਿੱਲ੍ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਹਵਾ’ ਵੀ ਗਵਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਵਕਤ ਆਉਂਣ ਤੇ “ਔਹ ਵੇਖੋ ਅੱਗ ਤੁਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ” ਵੀ। ਬਾਕੀ ਕੁਲਵਕਤੀ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਰੋਟੀ ਵੀ ਖਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾੜੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣੇ ਪਏ ਸਨ।
ਕੀ ਕਰਦੀ, ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਿਖਾਉਣ ਤੇ ਵਿਆਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਕੱਲੀ ਵਿਧਵਾ ਜ਼ਨਾਨੀ ਲਈ ਕੋਈ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਦਾਜ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਜਗਦੀ ਟਿਊਬ ਵਰਗੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਡੇਲਿਆ ਵੱਟੇ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦਾ। ਤੇ ੳਲਟਾ ਪਾਸਾ, ਨਰਿੰਦਰ ਚੰਚਲ ਨੂੰ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਪਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਦੀਆਂ ਭੇਟਾਂ ਹੀ ਤਾਰੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਗਰਮ ਮਾਹਾਰਾਜ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਗਾਦਰੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ਮਿਸ ਪੂਜਾ ਜਾਂ ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ‘ਦੁ-ਕੀਰਤਨ’ ਗਾਉਣ ਦੀ। ਰਜ਼ਨੀ ਠੁਕਰਾਲ ਨੂੰ ਧੀ ਚਮਾਰਾਂ ਦੀ ਅਖਵਾ ਕੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਰੌਅ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਂ ਕੇ ਭਗਤ ਰਵੀਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਗਾ ਕੇ ਹੀ ਟੁੱਕਰ ਮਿਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੂਫੀ ਗਾਇਕ ਬਰਕਤ ਸਿੱਧੂ ਜੋ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮੋਗੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਾਪੜ ਵੇਲੇ ਹਨ, ਦੋ ਪੱਕੇ ਕੋਠੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਨਗਾਹਿਆਂ ’ਤੇ ਵੀ ਗਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਵਿਆਹਾ ਸਾ਼ਦੀਆਂ ’ਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਸਤੀ ਜਿਹੀ ਬੇਸੁਰੀ ਸਾਥਣ ਗਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਸਦੀਕ, ਦਿਦਾਰ, ਚਮਕੀਲੇ ਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੱਮਲੇ ਮਾਰਕਾ ਗਾਣੇ ਵੀ ਢਿੱਡ ਖਾਤਰ ਗਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਥਾਹ ਜਿੰਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੌਣ-ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਮੁੰਬਈ ਬੈਠੇ ਵਪਾਰੀ ਧੰਦੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੈ, ਉਨੀ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਕੌਤਕੀ ਉਹ ਐਨੇ ਹਨ ਜੇ ਸੀ ਡੀ ਨਾ ਚੱਲੇ ਉਸ ਖਿਲਾਫ ਮਾੜਾ ਮੋਟ੍ਹਾ ਵਾਵੇਲਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵੀ ਅਪਣੇ ਖਰਚੇ ਨੋਟ ਖਰੇ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਟਾਂ ,ਰੇਤਾ ਤੇ ਸੀਮਿੰਟ ਵਰਗਾ ਸੰਘਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਗੀਤ ਉਨਾ ਚਿਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਨਣ ਵਾਲੇ ਸਰੋਤਿਆ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਹਿਮਤੀ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹਾਣੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੇਠਾ ਮੈਂ ਹੀਰ ਵਾਰਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦਰਜ ਕਰ ਰਿਹਾਂ ਹਾਂ।
ਹੁਣ ਜੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਾ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਾਂਵਾ ਤਾਂ ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਅੱਜ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਦਮੋਦਰ ਦੀ ਹੀਰ ਵਿੱਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ‘ਰੰਨ’ ਸ਼ਬਦ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਂਮ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਗਹਿ ਗੱਚ ਸ਼ਬਦਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸਮੇਂ ਹੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਹੀਰ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੌਆਂ ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ‘ਗਾਇਕ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇਸ ਸਿਰੇ ਦੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਘਰੌੜ ਘਰੋੜ ਕੇ ਤੇ ਸਵਾਦ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦੀ ਗਾਈ ਤੇ ਦੇਵ ਥਰੀਕੜੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਲਿਖੀ ਇਸ ਕਲੀ ਨੂੰ ਕੌਣ ਭੁੱਲਿਆ ਹੈ ਅਖੇ।
ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਗਾਲ੍ਹ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਦੂਸ਼ਣ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਇੱਕੋ ਕਲੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਾਏ ਗਏ। ਇਹ ਕਲੀ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਨੂੰ ਜਵਾਨੀ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਥੇ ‘ਲੱਕ 28’ ਜਾਂ ‘ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤ ਨ੍ਹੀਂ ਲੱਭਣੇ ਨੀ ਤੈਨੂੰ ਯਾਰ ਬਥੇਰੇ’ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਐਨੀ ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਮਹਿਬੂਬਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਆਈ।
ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮਰਦ ਦੀ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਦੀ ਚਰਮਸੀਮਾ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਵੀ ਇਥੋ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਭੱਠ ਰੰਨਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਜਿਹੜੀ ਟੁੱਟਦੀ ਅੱਧ ਵਿਚਕਾਰ ਤੇ 365 ਚਲਿਤਰ ਨਾਰ ਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਥਰੀਕੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੂ-ਬ ਹੂ ਲਵੇ ਤਾਂ। ਜੇ ਸਿਰਫ ਗੀਤ ਸਮਝ ਕੇ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੱਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਮ ਲੋਕ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸ਼ਲੀਲ ਅਰਥ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਅਸ਼ਲੀਲ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਹੀ ਕਰ ਕਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਸੋ ਆਉ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀੳ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੀਏ ਕਿਤੇ ਇਹ ਗੀਤ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਦੂਸਰੇ ਅਣਦਿਸਦੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ? ਕਿਤੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੋਗਲੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ? ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਗੱਲ ’ਤੇ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਧੀ ਦੀ ਗਾਹਲ ਅਪਣੇ ਹੀ ਬੱਚਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਕੱਢੀ ਜਾਨੇ ਹਾਂ। ਜਿੰਨੇ ਅਸ਼਼ਲੀਲ ਅਸੀਂ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਲੱਚਰ ਤੋਂ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਵੀ ਇਸ ਬਕਵਾਸ ਨਾਲੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਦਰਜੇ਼ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਸਾਡੇ ਗੀਤ ਦਰਪਣ ਬਣ ਕੇ ਸਾਡਾ ਅਸਲੀ ਚਿਹਰਾ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾ ਰਹੇ ? ਅਸੀਂ ਹੀਰ, ਸੱਸੀ, ਸਾਹਿਬਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਹਿਬਾਂ, ਸੱਸੀਆਂ, ਹੀਰਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੇ ਹਫਤੇ ਵੀ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਿ਼ਉਂਣ ਦਿੰਦੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਮਾਰ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਣਜੰਮੀਆਂ ਸੱਸੀਆਂ, ਸਾਹਿਬਾਂ, ਹੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੇ ਛੇ ਹਫਤੇ ਦੀਆਂ ਲੋਥਾਂ ਨਾਲ ਖੂਹਾਂ ਦੇ ਖੂਹ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਖਤਰਾ ਡਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਨਸ਼ਲਘਾਤ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਡਰ ਹੀ ਅਸਲੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਦੇ ਬੀਜ ਸਾਡੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹੀ ‘ਦਰਪਣ’ ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਇੱਕ ਗੀਤ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡਾ ਅਸਲਾ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਖੇ:
ਕੁਸ਼ ਹੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ “ਵਿਆਹ ਮਹੱਲ” ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਗ ਆਏ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲਾਂ ਨਰਮੇ ਦੇ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰਾਜ਼ ਸੀ, ਹੁਣ ਇਥੇ ਗੇਂਦੇ ਤੇ ਲਾਲ ਗੁਲਾਬਾਂ ਨਾਲ ਸਜੀਆਂ ਵਿਆਹ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਘੁੱਮ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੈਰਿਜ਼ ਪੈਲਸਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾਰੂ ਨਾਲ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ 2000 ਰੁਪੈ ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਵੀ ਕੀਮਤੀ ਕਿੰਗ ਪੁਰਾਣ (ਝੀਂਘੇ) ਵਰਤਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਕਿਸੇ ਅੜਬੀ ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੇ ਬੁੱਢੇ ਵਾਂਗ ਮਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅਪਣੀਆਂ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਬੈਂਡ ਵਾਜਿਆ ਨਾਲ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਮ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ?
ਆਉ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੀਏ ਤਾਂ ਸਹੀ, ਇਸ ‘ਅੰਮੀਬੇ’ ( ਅੰਮੀਬਾ ਇੱਕ ਸੈਲੀ ਜੀਵ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਮਰਦਾ ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਦੋ, ਦੋ ਤੋਂ ਹਜਾਰਾਂ ਲੱਖਾ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਰਗੇ ਤਿੜ੍ਹਾਂ ਵਾਲੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਤੇ ਲੱਚਰ ਘਾਹ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਆਖਿਰ ਬੀਅ ਹਨ ਕਿੱਥੇ ?
ਅਸੀਂ 1975 ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵਾਲਿਆਂ ਆਪਣੇ ਨਾਟਕਾਂ, ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਢੀ ਸੀ। ਪ ਲ ਸ ( ਪੰਜਾਬ ਲੋਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ) ਮੰਚ ਜਿਸ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮਹਰੂਮ ਮਸ਼ਹੂਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਾਟਕਕਾਰ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ ਸਨ, ਇਹ ਮੰਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੀ ਉਪਰੋਤਕ ਲੱਚਰ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿੱਡੀ ਮੁੰਹਿਮ ਕਰਕੇ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜ ਸਧਾਰੂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ, ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆ ਦੇ ਖਿ਼ਲਾਫ ਮੋਰਚੇ ਲਾਉਂਦੀਆਂ ਆਈਆ ਸਨ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਾਸ ਮਾਨ ਵੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਅਤੇ ਲੱਚਰ ਗਾਉਂਦਾ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਰੋੜਾ ਹੀ ਨਹੀ ਪਹਾੜ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ਼ਕ ਮੁਸ਼ਕ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸਾਂ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਸਤੀ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਸ ਗੀਤ ਨਾਲ ਮਾਨ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੁੰਦੇ ਸਾਂ ।
ਹੁਸ਼ਨ ਇਸ਼ਕ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਛੋੜ
ਕਾਨੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਐਧਰ ਮੋੜ
ਕਾਨੀ ਦਾ ਮੂੰਹ ਐਧਰ ਮੋੜ
ਮਤਲਬ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾ ਤੇ ਲਿਖ, ਐਵੇਂ ਨਾ ਸਾਰੇ ਮਾਮਲੇ ਗੜਬੜ ਕਰੀ ਜਾ। ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਅਖੌਤੀ ਖਾੜਕੂ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੱਚਰ ਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ’ਤੇ ਧਰਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਲੋਕਾਈ ਲਈ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ‘ਕੋਡ ਔਫ ਕੰਡਕਟ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕੋਡ ਔਫ ਕਡੰਕਟ ਦੇ ਮੇਚ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧੇ ਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਵੀ ਚ੍ਹਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝਨਾ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਮਾਰ ਕੁੱਟ ਕੇ ਝੂਟੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਪੰਚ ਦੀਦਾਰ ਸੰਧੂ ਨੂੰ ਭਰੀ ਪੰਚਾਇਤ ਵਿੱਚ ਬੇਇੱਜ਼ਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਯਾਣੀ ਕੇ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਚਾਹੜਿਆ ਸਿਰਫ ਝੂਟਾ ਹੀ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਏ ਕੇ ਸੰਤਾਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਡਾਕਟਰ ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ, ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਚਮਕੀਲੇ ’ਤੇ ਫਿਲਮ ਮੇਕਰ ਵਰਿੰਦਰ ਵਰਗੇ ਸੋਧ ਕੇ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਚਮਕੀਲੇ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਦ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਖੂੰਹਦੇ ਗਾਇਕ ਵੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮੋਗੇ ਵਾਲੇ ਵੈਦਾਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਕੇ ਅੱਡੀਆਂ ਨੂੰ ਥੁੱਕ ਲਾ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਪਤਾਲੀ ਗਰਕ ਗਏ ਸਨ। ਫਿਰ ਕਈ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਬਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਬੂਤਰ ਵੀ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਨਹੀਂ ਗੁੱਟਕਦੇ ਸਨ। ਜਿੱਦਣ ਚਮਕੀਲੇ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ ਓਦਣ ਵੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਵੈਦਾਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਬਣਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਜਿੰਨੇ ਗਾਇਕਾਂ ਦੇ ਬੋਰਡ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੇਲਿਆ ਵਿੱਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਬਾਡਰੀ ਕਸਬੇ ਭਿੱਖੀ ਵਿੰਡ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਹਨ। ਭਿੱਖੀ ਵਿੰਡ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਸਮੇਂ ਗੀਤ ਤਾਂ ਕੀ ਆਪਣੇ ਸਕੇ ਸੋਦਰੇ ਦੀ ਅਣਆਈ ਮੌਤ ਤੇ ਡਰਦਾ ਮਾਰਾ ਕੋਈ ਉੱਚੀ ਵੈਣ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਤਵਾਦ ਨੇ ਹਰ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਜਿੰਦਰਾ ਮਾਰ ਕੇ ਕੁੰਜੀ ਹਰੀ ਕਿਆ ਵਾਲੇ ਹੈਡ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜੋ ਸ਼ਇਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਰੁੜ ਗਈ ਸੀ।
ਆਖਿਰ ਗ਼ਲਤੀ ਹੈ ਕਿੱਥੇ ?
ਆਮ ਲੋਕ ਧਾਰਮਿਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੇ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗੌਲਦੇ, ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਕੜੇ ਕਾਮਰੇਡ ਵੀ ਸੰਘ ਪਾੜ ਪਾੜ ਹੰਭ ਗਏ ਤੇ ਪਰਨਾਲਾ ਅੱਜ ਵੀ ਉੱਥੇ ਦਾ ਉੱਥੇ ਹੈ। ਆਉ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਚੀਏ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿਸ ਜਨੌਰ ਦਾ ਨਾਂ ?
ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਉਹੋ ਕੁਝ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਹੁ ਸੰਮਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਾ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੜੀ ਤੱਕ ਹਰ ਸਮਾਜਿਕ ਰਸਮ ’ਤੇ ਗੀਤ ਹੀ ਗੀਤ ਹਨ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਧੰਦੇਬਾਜ਼ ਵਪਾਰੀ, ਫਿਲਮਾਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਕੰਪਨੀਆਂ ਖੂਬ ਸਮਝਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਚੰਗੇ ਚੰਗੇ ਗਾਇਕਾਂ ਤੋਂ ‘ਸਿੱਲ੍ਹੀ ਸਿੱਲ੍ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਹਵਾ’ ਵੀ ਗਵਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਵਕਤ ਆਉਂਣ ਤੇ “ਔਹ ਵੇਖੋ ਅੱਗ ਤੁਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ” ਵੀ। ਬਾਕੀ ਕੁਲਵਕਤੀ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਰੋਟੀ ਵੀ ਖਾਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾੜੇ ਗੀਤ ਗਾਉਣੇ ਪਏ ਸਨ।
ਕੀ ਕਰਦੀ, ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਿਖਾਉਣ ਤੇ ਵਿਆਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਕੱਲੀ ਵਿਧਵਾ ਜ਼ਨਾਨੀ ਲਈ ਕੋਈ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਦਾਜ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਜਗਦੀ ਟਿਊਬ ਵਰਗੀਆਂ ਸੋਹਣੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਡੇਲਿਆ ਵੱਟੇ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦਾ। ਤੇ ੳਲਟਾ ਪਾਸਾ, ਨਰਿੰਦਰ ਚੰਚਲ ਨੂੰ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਪਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਦੀਆਂ ਭੇਟਾਂ ਹੀ ਤਾਰੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਦਾ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਗਰਮ ਮਾਹਾਰਾਜ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਹੀ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਗਾਦਰੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਕੀ ਲੋੜ ਹੈ ਮਿਸ ਪੂਜਾ ਜਾਂ ਸੁਦੇਸ਼ ਕੁਮਾਰੀ ਨਾਲ ‘ਦੁ-ਕੀਰਤਨ’ ਗਾਉਣ ਦੀ। ਰਜ਼ਨੀ ਠੁਕਰਾਲ ਨੂੰ ਧੀ ਚਮਾਰਾਂ ਦੀ ਅਖਵਾ ਕੇ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਰੌਅ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਂ ਕੇ ਭਗਤ ਰਵੀਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਗਾ ਕੇ ਹੀ ਟੁੱਕਰ ਮਿਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੂਫੀ ਗਾਇਕ ਬਰਕਤ ਸਿੱਧੂ ਜੋ ਮੇਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਮੋਗੇ ਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਾਪੜ ਵੇਲੇ ਹਨ, ਦੋ ਪੱਕੇ ਕੋਠੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਮਜ਼ਾਰਾਂ ਨਗਾਹਿਆਂ ’ਤੇ ਵੀ ਗਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ਵਿਆਹਾ ਸਾ਼ਦੀਆਂ ’ਤੇ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਸਤੀ ਜਿਹੀ ਬੇਸੁਰੀ ਸਾਥਣ ਗਾਇਕਾਂ ਨਾਲ ਸਦੀਕ, ਦਿਦਾਰ, ਚਮਕੀਲੇ ਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰੱਮਲੇ ਮਾਰਕਾ ਗਾਣੇ ਵੀ ਢਿੱਡ ਖਾਤਰ ਗਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਕਲ ਦੀ ਥਾਹ ਜਿੰਨੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੌਣ-ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਮੁੰਬਈ ਬੈਠੇ ਵਪਾਰੀ ਧੰਦੇਬਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੈ, ਉਨੀ ਕਿਸੇ ਸਿਆਸੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਕੌਤਕੀ ਉਹ ਐਨੇ ਹਨ ਜੇ ਸੀ ਡੀ ਨਾ ਚੱਲੇ ਉਸ ਖਿਲਾਫ ਮਾੜਾ ਮੋਟ੍ਹਾ ਵਾਵੇਲਾ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਮੁਰਦਾਬਾਦ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵੀ ਅਪਣੇ ਖਰਚੇ ਨੋਟ ਖਰੇ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਬੋਲੀ ਦਾ ਇੱਟਾਂ ,ਰੇਤਾ ਤੇ ਸੀਮਿੰਟ ਵਰਗਾ ਸੰਘਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਗੀਤ ਉਨਾ ਚਿਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਨਣ ਵਾਲੇ ਸਰੋਤਿਆ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਹਿਮਤੀ ਤਾਂ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ ਜੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਹਾਣੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੇਠਾ ਮੈਂ ਹੀਰ ਵਾਰਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦਰਜ ਕਰ ਰਿਹਾਂ ਹਾਂ।
ਤੇਰੇ ਚੰਬੇ ਦੇ ਸਿਹਰੇ ਹੁਸਨ ਵਾਲੇ, ਅੱਜ ਕਿਸੇ ਹੁਸ਼ਨਾਕ ਨੇ ਲੁੱਟ ਗਏ
ਤੇਰੇ ਸੀਨੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਟਟੋਲਿਆ ਏ,ਨਾਫ ਮੁਸ਼ਕ ਵਾਲੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁਟ ਲਏ
ਜਿਹੜੇ ਨਿਤ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੁਪਾੳਂਦੀ ਸੈਂ,ਕਿਸੇ ਤੀਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਨੇ ਝੁੱਟ ਲਏ
ਕਿਸੇ ਜ਼ਾਲਮ ਬੇਦਰਦ ਕਸੀਸ ਦਿਤੀ, ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਮਾਨ ਦੇ ਟੁਟ ਗਏ
ਆਖ ਕਿਨਾਂ ਫੁਲੇਲੀਆਂ ਪੀਵੀਏ ਤੁੰ, ਅਤਰ ਕਢਕੇ ਫੋਗ ਨੂੰ ਸੁਟ ਗਏ
ਭਾਵੇਂ ਯਾਰ ਰਾਝੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਯਾ,ਜ਼ਬਰੋ ਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਕਟ ਗਏ
ਕਿਸੇ ਹਿਕ ਇਕ ਹਿਕ ਜੋੜੀ,ਵਿਚੋਂ ਫੁਲ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਘੁਟ ਗਏ
ਵਾਰਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਉਹ ਵਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚੁਗਣ ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲੜੇ ਰਜ਼ ਹੋ ਜੁਟ ਗਏ।
(ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਪੰਨਾ 316।)
ਤੇਰੇ ਸੀਨੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਟਟੋਲਿਆ ਏ,ਨਾਫ ਮੁਸ਼ਕ ਵਾਲੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁਟ ਲਏ
ਜਿਹੜੇ ਨਿਤ ਨਿਸ਼ਾਨ ਛੁਪਾੳਂਦੀ ਸੈਂ,ਕਿਸੇ ਤੀਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਨੇ ਝੁੱਟ ਲਏ
ਕਿਸੇ ਜ਼ਾਲਮ ਬੇਦਰਦ ਕਸੀਸ ਦਿਤੀ, ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਮਾਨ ਦੇ ਟੁਟ ਗਏ
ਆਖ ਕਿਨਾਂ ਫੁਲੇਲੀਆਂ ਪੀਵੀਏ ਤੁੰ, ਅਤਰ ਕਢਕੇ ਫੋਗ ਨੂੰ ਸੁਟ ਗਏ
ਭਾਵੇਂ ਯਾਰ ਰਾਝੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਹੋਯਾ,ਜ਼ਬਰੋ ਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਹੁਣ ਕਟ ਗਏ
ਕਿਸੇ ਹਿਕ ਇਕ ਹਿਕ ਜੋੜੀ,ਵਿਚੋਂ ਫੁਲ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਘੁਟ ਗਏ
ਵਾਰਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਉਹ ਵਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਚੁਗਣ ਜਿਹੜੇ ਪਹਿਲੜੇ ਰਜ਼ ਹੋ ਜੁਟ ਗਏ।
(ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਪੰਨਾ 316।)
ਹੁਣ ਜੇ ਮੈਂ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਾ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਜਾਂਵਾ ਤਾਂ ਹੀਰ ਵਾਰਿਸ਼ ਸ਼ਾਹ ਅੱਜ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਖੌਤੀ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਗਾਇਕਾਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਬੀਜ਼ ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਤੇ ਦਮੋਦਰ ਦੀ ਹੀਰ ਵਿੱਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹਨ। ‘ਰੰਨ’ ਸ਼ਬਦ ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਂਮ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਗਹਿ ਗੱਚ ਸ਼ਬਦਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸਮੇਂ ਹੀ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਹੀਰ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੌਆਂ ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ‘ਗਾਇਕ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇਸ ਸਿਰੇ ਦੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਦੇਵ ਥਰੀਕਿਆਂ ਵਾਲੇ ਤੇ ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਘਰੌੜ ਘਰੋੜ ਕੇ ਤੇ ਸਵਾਦ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ ਦੀ ਗਾਈ ਤੇ ਦੇਵ ਥਰੀਕੜੇ ਵਾਲੇ ਦੀ ਲਿਖੀ ਇਸ ਕਲੀ ਨੂੰ ਕੌਣ ਭੁੱਲਿਆ ਹੈ ਅਖੇ।
ਰੰਨਾਂ ਚੈਂਚਲ ਹਾਰੀਆਂ ਕੀ ਰੰਨਾਂ ਦਾ ਇਤਬਾਰ।
ਉਹ ਦਿਨੇ ਡਰਨ ਪਰਛਾਵਿਉ, ਰਾਤੀ ਨਦੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਪਾਰ।
ਉਹ ਦਿਨੇ ਡਰਨ ਪਰਛਾਵਿਉ, ਰਾਤੀ ਨਦੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਪਾਰ।
ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਗਾਲ੍ਹ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਦੂਸ਼ਣ ਹਨ, ਜੋ ਇਸ ਇੱਕੋ ਕਲੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਾਏ ਗਏ। ਇਹ ਕਲੀ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਨੂੰ ਜਵਾਨੀ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਥੇ ‘ਲੱਕ 28’ ਜਾਂ ‘ਸਾਡੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਤ ਨ੍ਹੀਂ ਲੱਭਣੇ ਨੀ ਤੈਨੂੰ ਯਾਰ ਬਥੇਰੇ’ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਐਨੀ ਬੇਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਮਹਿਬੂਬਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਆਈ।
ਇਹ ਪੰਜਾਬੀ ਔਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਮਰਦ ਦੀ ਬੇਭਰੋਸਗੀ ਦੀ ਚਰਮਸੀਮਾ ਹੈ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਵੀ ਇਥੋ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਭੱਠ ਰੰਨਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਜਿਹੜੀ ਟੁੱਟਦੀ ਅੱਧ ਵਿਚਕਾਰ ਤੇ 365 ਚਲਿਤਰ ਨਾਰ ਦੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਿਆਂ ਬੰਦਾ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਉਹ ਥਰੀਕੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੂ-ਬ ਹੂ ਲਵੇ ਤਾਂ। ਜੇ ਸਿਰਫ ਗੀਤ ਸਮਝ ਕੇ ਛੱਡ ਦੇਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗੱਲ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਮ ਲੋਕ ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸ਼ਲੀਲ ਅਰਥ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਅਸ਼ਲੀਲ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਹੀ ਕਰ ਕਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਸੋ ਆਉ ਪੰਜਾਬ ਵਾਸੀੳ ਜ਼ਰਾ ਸੋਚੀਏ ਕਿਤੇ ਇਹ ਗੀਤ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਬੈਠੇ ਦੂਸਰੇ ਅਣਦਿਸਦੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ? ਕਿਤੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੋਗਲੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ? ਅਸੀਂ ਗੱਲ ਗੱਲ ’ਤੇ ਮਾਂ ਭੈਣ ਤੇ ਧੀ ਦੀ ਗਾਹਲ ਅਪਣੇ ਹੀ ਬੱਚਿਆ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਕੱਢੀ ਜਾਨੇ ਹਾਂ। ਜਿੰਨੇ ਅਸ਼਼ਲੀਲ ਅਸੀਂ ਜਨਤਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਲੱਚਰ ਤੋਂ ਲੱਚਰ ਗੀਤ ਵੀ ਇਸ ਬਕਵਾਸ ਨਾਲੋਂ ਹਜ਼ਾਰ ਦਰਜੇ਼ ਚੰਗਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਸਾਡੇ ਗੀਤ ਦਰਪਣ ਬਣ ਕੇ ਸਾਡਾ ਅਸਲੀ ਚਿਹਰਾ ਹੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਵਿਖਾ ਰਹੇ ? ਅਸੀਂ ਹੀਰ, ਸੱਸੀ, ਸਾਹਿਬਾਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸਾਹਿਬਾਂ, ਸੱਸੀਆਂ, ਹੀਰਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਛੇ ਹਫਤੇ ਵੀ ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਿ਼ਉਂਣ ਦਿੰਦੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਮਾਰ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਣਜੰਮੀਆਂ ਸੱਸੀਆਂ, ਸਾਹਿਬਾਂ, ਹੀਰਾਂ ਦੀਆਂ ਛੇ ਛੇ ਹਫਤੇ ਦੀਆਂ ਲੋਥਾਂ ਨਾਲ ਖੂਹਾਂ ਦੇ ਖੂਹ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਖਤਰਾ ਡਰ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹੀ ਨਸ਼ਲਘਾਤ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਡਰ ਹੀ ਅਸਲੀ ਅਸ਼ਲੀਲ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ਦੇ ਬੀਜ ਸਾਡੇ ਹੀ ਅੰਦਰ ਹਨ। ਫਿਰ ਉਹੀ ‘ਦਰਪਣ’ ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਇੱਕ ਗੀਤ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਸਾਡਾ ਅਸਲਾ ਵਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਖੇ:
“ਨਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਰੰਨਾ ਭਾਲਦੇ
ਨਾਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ।
ਨਾਲੇ ਕੁੜੀਆਂ ਜੰਮਣ ਤੋਂ ਡਰਦੇ।
Comments
Avtar Baee [www.suhisaver.org[
ਜੁਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਦਾ ਇਹ ਲੇਖ ਲਚਰ ਗਾਇਕੀ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪੜਚੋਲ ਭਰਪੂਰ ਲੇਖ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਲਚਰ ਗਾਇਕੀ ਖਿਲਾਫ਼ ਪੁਰਾਨੀ ਮੁਹਿਮ ਦੀ ਯਾਦ ਵੀ ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਵਾਈ ਹੈ, ਉਸਨੇੰ ਇਸ ਲਚਰ ਗਾਇਕੀ ਦੇ ਅਸਲ ਕਾਰਨਾਂ ਤੇ ਉਂਗਲ ਧਰੀ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਟਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਅਗਾਹ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਲੇਖਕ ਵਧਾਈ ਦਾ ਪਾਤਰ ਹੈ, ਸੋਚਣਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਸ ਬੁਰਾਈ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸੁਹਿਰਦ ਹਾਂ ? ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਜਾਣਦੇ ਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਸ਼ਤਰਸ਼ਾਇਆ ਹੇਠ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਾਡੀ ਕੀ ਰਾਏ ਹੈ ?
Hazara Singh
Batth sahib, sahi than ungal dharn vaste thank you. Jo cheeze vikdi hai uh bnhegi vi. sabh kujh mandi te nirbhar karda hai. sach ih hai ke mar dite janh de bavjood chmkila aj vi vikda hai. Marn vale vi sachi chmkile di geetan to naraz nhi san uh tan usnu mar ke aapnha dab dba kaim karn lai surkhian bnhanh vala vadha action karna chahunde c.
Jaswant Singh Chann
Sohna lekhyaa,veer ...
dhanwant bath
kafi had tak laikh haqiqat de kreeb hai,asllilta jaker ghande gane gaon nall jan kudia de ghet kapde pahnen naal aounde tan bahrle mulk sab ton pahla es di lapait wich aounde......india wich sab ton jada dharmik ade han fer v ki karn hai k india wich asllilta failn da hor mulka nalo jada dar hai???meri niga wich es da asil karn sade ghera wich dhake nale dhose gai dharmik mahol v hai.....asi akser daikhde han k jina ghera wich dharmik asoul jada sakhti naal lagu kite jande han ohna ghera de bache he ahna geeta jan naach gania da jada aser kaboulde han.....
ਇਕਬਾਲ
ਸੋਹਣਾ ਲੇਖ ਹੈ ਮੈਂ ਕਦੇ ਸਵਾਲ ਉਠਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਦਿਲਜੀਤ ਦੇ ਘਰ ਮੂਹਰੇ ਧਰਨੇ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ ਹਾਲੇ ਤਦੇ ਹੀ ਆਈ ਉਸਦੀ ਫਿਲਮ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡਤੋੜ ਕਮਾਈ ਵੀ ਕਰ ਲਈ | ਧਰਨੇ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੌਣ ਸਨ ਤੇ ਕਮਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੌਣ ਸਨ ? ਇਹ ਮਸਲਾ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਉਨਾ ਸਿਧਾ ਨਹੀਂ ਜਿਨਾਂ ਕਈ ਮੇਰੇ ਵੀਰ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਨ (ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਯਤਨ ਨੂੰ ਨਿਗੁਣਾ ਆਖਣ ਦਾ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ) ਬਾਠ ਸਾਹਿਬ ਵਧਾਈ ਦੇ ਪਾਤਰ ਹੋ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਜੜਾਂ ਵੱਲ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਉੱਦਮ ਕੀਤਾ ਹੈ |
sweg Deol
Bahut khoob likhia!!!
Hapreet
ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੁਹਾਡੀ ਕਲਮ ਤੇ ਮੇਹਰ ਰੱਖੇ | ਜਿਓੰਦੇ ਰਹੋ
viney behal
ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਲਿਖਿਐ ਬਾਠ ਜੀ।
Jaswinder Sangha
ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੁਰਾਈ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਏਸ ਤਰਕ ਤੇ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ - ਅਪਨਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੰਗੀਤ ਰੂਹ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਚਟਪਟੀ ਖੁਰਾਕ ਵਧੇਰੇ ਲੁਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਗੱਲ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਅਵੇਅਰਨੈੱਸ ਤੇ ਆ ਕੇ ਮੁੱਕਦੀ ਹੈ!
ਨਿਬੰਧ
- ਆਪਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਵੇਲਾ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ - ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਪਵਨ
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਕਾ - ਰੂਪਇੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਫ਼ੀਲਖਾਨਾ)
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਾਕੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੂੜੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਇਹ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕੀ? -ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ਸੁੱਖੀ
- ਅਪਾਹਜਾਂ, ਬੇਸਹਾਰਿਆਂ, ਲਾਵਾਰਸਾਂ ਦਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ: ਪਿੰਗਲਵਾੜਾ
- ਲੰਮੇਰੀ ਵਾਟ ਬਾਕੀ ਹੈ... ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟਸ਼ਮੀਰ
- ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਜਿਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸ਼ਾਇਰ : ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ
- ‘ਸਿਰਜਣਾ’ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਜਸਵੀਰ ਸਮਰ
- ਗੱਠੜੀ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ -ਗਗਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ -ਏ -ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਬੁੱਤ -ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਬ੍ਰਾਂਡਿਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਨਾਮ ਨੋ ਬ੍ਰਰਾਂਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ - ਡਾ. ਖੁਸ਼ਪਾਲ ਗਰੇਵਾਲ
- 14 ਫਰਵਰੀ : ਵੈਲੇਨਟਾਈਨ ਡੇਅ
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਸਕੂਲ -ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਫਰਕ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਛੇੜਛਾੜ ਤੋਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੱਕ ... - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- 250-300 ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ -ਰਜਨੀਸ਼ ਗਰਗ
- ਜਾਣੋ, ਜਾਗੋ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੋ!
- 10 ਸਤੰਬਰ : ਵਿਸ਼ਵ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਰੋਕਥਾਮ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਵਿਸ਼ਵ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਿਹਾੜਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗਈ ਆ ਮਾਏ ਹੋ ਨੀ… - ਡਾ. ਸਿਮਰਨ ਸੇਠੀ
- ਮੰਮੀ ਪੀਂਘ ਕਿਹਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ? - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਅਡੋਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨਿਹਚਾ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ
- ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ - ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਜਰਾਜ
- ਸ਼ੌਂਕੀ, ਸਕੀਮੀ ਤੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਤਾਇਆ ਕੋਰਾ -ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ - ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਮਨੁੱਖ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਨਰਸ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਿਉਹਾਰ ਲੋਹੜੀ -ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਜਵਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬਸ ਇਕ ਵਾਰ ਨੌਕਰੀ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦਿਓ : ਮਾਇਕਲ ਡੀ ਯੇਟਸ
- ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਅਖਾਣ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਪਗਡੰਡੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਕਸਰ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ‘ਸੁੱਖੀ’
- ਤੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ . . . - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ਸਪੱਰਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ : ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ -ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਰਵੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਅਨੇ - ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਵਾਹ ਓ ਖਰਬੂਜ਼ਿਆ ਤੇਰੇ ਵੀ ਨਵੇਕਲੇ ਰੰਗ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਲਿਚਿੰਗ- ਅਸਗਰ ਵਜਾਹਤ
- ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੁਰੀਲੇ ਦੇ ਘਰ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਵਿਹਲਾ ਮਨ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਘਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸਮੇਂ ਦੀ ਧੂੜ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਿਆ ਬੰਦਾ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ, ਵਡੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਦ -ਨਰਾਇਣ ਦੱਤ
- ਇੱਕ ਖ਼ਤ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਮ
- ਵੈਨਜੂਏਲਾ ਰਾਜਪਲਟੇ ਦੇ ਯਤਨਾਂ 'ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ -ਮਨਦੀਪ
- ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ 'ਚ ਸਿਮਟਦਾ ਸੰਸਾਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸੜਕੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ ਬੁਰਜ ਸੇਮਾ
- ਯੂਨੀਸੇਫ (UNICEF) - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਉਮੀਦ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਰੂਹਾਂ 'ਤੇ ਖੜਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ –ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਢਿੱਡੋਂ ਭੁੱਖੇ ਰੂਹ ਦੇ ਰੱਜੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਿਲਬਰ’ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ 'ਤੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
- ਲੋਕ ਕਵੀ ਬਾਬਾ ਨਜਮੀ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੁੰਦਿਆਂ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਉੱਘੀ ਰੰਗਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾ ‘ਬਖਸ਼ ਸੰਘਾ’
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਡੁੱਬਦੀ ਖੇਤੀ -ਕਰਾਂਤੀ ਆਉਣ ਨੁੰ 50 ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਨੇ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਹਿੰਸਕ ਭੀੜ ਦਾ ਭੀੜਤੰਤਰ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬੇਕਲ ਉਤਸ਼ਾਹੀ : ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ 'ਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ - ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ
- ਔਕਾਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸੁਪਨੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਾਹਾਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦ - ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ
- ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਸਾਏ ਹੇਠ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੇ ਜਵਾਨੀ -ਐਡਵੋਕੇਟ ਗੁਰਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਸਿੰਘ
- ਮਾਈ ਸੁੰਦਰਾਂ -ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਰੁਝਾਣ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮੁਆਫ਼ੀਨਾਮਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਲੰਗਰ –ਕੇ.ਐੱਸ. ਦਾਰਾਪੁਰੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉੱਘੇ ਚਿੰਤਕ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਕੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਬਾਹਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਪਿਆਂ ਵਰਗੀ ਹੈ?
- ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਦੋਂ ਆਉਣਗੇ? - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ਉਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਛੱਡ ਆਏ ਖੀਰਾਂ ਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪੂੜੇ! - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਈਸੜੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਹਨਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦੀ ਰਹੇਗੀ
- ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹਾਦਤ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਪਲੇਠੀ ਰਚਨਾ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਸਿਖਾਇਆ - ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਕੂਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ...ਤੇ ਭਾਲਦੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਸਮਾਜ ਹਾਂ - ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੰਗ
- ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਆਉਂਦੈ ਸਾਉਣ, ਪਰ ਤੀਆਂ ਲਾਵੇ ਕੌਣ? -ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਧਰੂ ਤਾਰਾ ਮੁਕੇਸ਼ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੁੰਹਮਦ ਰਫ਼ੀ - ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਣਾ
- ਸ਼ਰਤ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ...ਤਾਂ ਕਿ ਚੁੰਝ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਨਾ ਤਰਸੇ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- “ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ” -ਅਕਸੈ ਖਨੌਰੀ
- ਸੱਜਣਾ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣੇ ਮਾਪੇ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ‘ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ’ : ਕੀ ‘ਪੰਜਾਬ’ ਸ਼ਬਦ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਟਾਈਟਲ ਵਿੱਚੋਂ?
- ...ਤੇ ਉਸ ਹਾਦਸੇ ਨੇ ਬਦਲਿਆ ਟੀਚਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ -ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ
- ਸ਼ਰੀਫ ਬਣਨਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਲੋਕ ਹੱਸਦੇ ਨੂੰ ਦੇਖ਼ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹਨ, ਰੋਂਦੇ ਨੂੰ ਹਸਾਉਂਦੇ ਹਨ - ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਹਸਤੀ ਇਕਬਾਲ ਅਰਪਨ
- ਵਣ ਵਾਲਾ ਘਰ - ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿਰੜੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਬਾਲ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਸਰਾਭਾ - ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਕੁੱਤੀ ਭੇਡ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ਸਾਡਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾਥੀ ਸਤਨਾਮ -ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
- ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਉਂ– ਮਾਂ ਬਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਮਦਰਜ਼-ਡੇਅ – ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਾਊਥ ਇੰਡੀਅਨ ਸਮਝਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਮਾਂ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸਫ਼ਰ -ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ - ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ
- ਕੋਈ ਨ੍ਹੀਂ ਸੁਣਦਾ ਭੁੱਖਾਂ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦਰਦ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਅਜ਼ਾਦ - ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਸਾਨ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹੈ ਵਿਰਸਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- "ਬੱਲ! ਆਹ ਪੱਗ ਦੀ ਪੂਣੀ ਤਾਂ ਕਰਾਈਂ ਆ ਕੇ ਕੇਰਾਂ"... - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੇਰਾ ਨਾਂਅ ਮੰਗਲ ਸਿਘ ਐ ਜੀ... - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਭਤੀਜ! ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਾਰੀ ਕਦੋਂ ਆਊਗੀ... –ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਘਣਸ਼ਾਮ ਜੋਸ਼ੀ
- ਚੀਸ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਦੇ ਫ਼ਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਘਰ ਦਾ ਮੋਹ -ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਅਨੋਖਾ ਇੰਨਸਾਫ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਣ ’ਚ ਕੰਪਿਊਟਰੀਕਰਨ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸੁਣੋ ਸੁਣੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਹੋ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਿਓ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ... ਰੁੱਤ ਬੇਈਮਾਨ ਹੋ ਗਈ - ਜਗਦੀਪ ਸਿੱਧੂ
- ਇੱਕ ਪਰਚੀ, ਦੋ ਰੁਪਏ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੂਹਣੀ ਮੋੜ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰ
- ਕੀ ਪਤੈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਦੇ ... - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਰੁੱਖ ਜੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰੇ ਮਨੁੱਖ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ -ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਵੇਖੀ ਸੁਣੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਥਾਪ ਭਰਵੇਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਚ–ਪੰਜਾਬਣਾਂ -ਡਾ.ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਿਸ ’ਤੇ ਜੱਗ ਹੱਸਿਆ, ਉਸੇ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ਚਮਕੀਲਾ - ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ
- ਪਰਖ- ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋ ਕਲਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਪੁੱਛੀ ਸ਼ਰਫ ਨਾ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਤ ਮੇਰੀ. . . - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਖੇਡਾਂ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਖਿਲਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਕਦੋਂ ਚੜ੍ਹੇਗਾ ਪੰਜਾਬ ਦਿਆ ਸੂਰਜਾ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਫੇਰ ਮੁੜ ਕੇ ... - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਗੁਲਾਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇਤਾ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸ਼ੁਰੂ
- ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਦਾਸਤਾਨ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਬੁੱਘੀ ਪੁਰਾ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨਿਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰਨੂਰ ਗਿੱਲ ਦੀ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ
- ਵਿਵੇਕ ਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ… -ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- 2015 ਮੈਨ ਬੁਕਰ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਮਾਰਲੋਨ ਜੇਮਜ਼ ਦਾ ਨਾਵਲ “ਏ ਬਰੀਫ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ ਸੈਵਨ ਕਿਲਿੰਗਜ਼” -ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- ਆਓ ਨਵੇਂ ਪੈਂਡੇ ਤੈਅ ਕਰੀਏ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਲੋਕ-ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਾਮਰੇਡ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਲਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਸੇ ਮਾਣੋ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਹਾਜੀ ਬਾਬਾ ਸਲਾਮ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਨਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ ਨਵੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਨਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ 2016 ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ - ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਸਤਾਖਰ ਉਸਤਾਦ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਸੁਲੱਖਣ ਸਰਹੱਦੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲ਼ਪੁਰ
- ਮਾਸਟਰ ਖੇਤਾ ਸਿੰਘ ਲਈ ਬਣੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀ -ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਪਾਉਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਗੱਜਣਵਾਲਾ ਕਰਤਾਰਾ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਿਸ਼ਵ ਅੰਗਹੀਣ ਦਿਵਸ ’ਤੇ ਤਿਆਗੋ ਤਰਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਫਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ... - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦੁਰ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਬਣਨਾ ਪਵੇਗਾ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਸਮੇਂ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਡਾ ਪਹਿਰਾਵਾ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦਾ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਵੀ ਜੰਮਦੇ ਨੇ -ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਘਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਖੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਕਿੱਧਰ ਗਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ? - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਓ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ’ਚ - ਮੱਖਣ ਕਾਲਸਾਂ
- ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਰਿਸ਼ਤਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਪੰਛੀ ਕਾਂ
- ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ: ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ
- ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
- ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ
- ਦਾਦਾ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਯੋਗ 'ਕਲਾਮ' –ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗਾਥਾ: ਕਾਮਰੇਡ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫਤਿਹਪੁਰ ਕਲਾਂ
- ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸਹੀ ਹੈ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨਾਂ ਦੀ ਹੋੜ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਕਾਲਸਾਂ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਰਤਮਾਨ ਮਨੁੱਖ ਖਪਤਕਾਰੀ ਤੋਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਤੱਕ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਹੁਬਲੀ: ਇਹ ਸਹਿਮਤੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ? - ਐਨਾ ਐੱਮ ਐੱਮ ਵੇਟੀਕਾਡ
- ਹਾਰ ਤੋਂ ਜਿੱਤ ਵੱਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਸੁਨਾਮ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਲਲਤੋਂ
- ...ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਟੀ ਐਂਡ ਐਫ ਸੀ ਯਾਨੀ ਫੇਸਬੁਕ ਤੇ ਟਵੀਟਰ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਮੈਨ ਡਾਕਟਰ ਕਲਾਮ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਪੈਸੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ’ਚ ਰੁਲਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ -ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੱਖ ’ਚ ਤਿਣ ਨੇ ਇਹ ਨਸ਼ੇ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੌਣ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਵਿਵੇਕ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸਾਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਤੁਮ ਹੀ ਸੋ ਗਏ ਦਾਸਤਾਂ ਕਹਿਤੇ-ਕਹਿਤੇ - ਬੇਅੰਤ ਮੀਤ
- ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸਕਾਉਣਾ ਸਿੱਖੋ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਿਹਲੜਾਂ ਨੇ ਕਸਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਯੋਗਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ - ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਨੋਟ ਉਹੀ ਨੇ ?- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਮੈਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਸਮਾਜਵਾਦ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ - ਰਾਹੁਲ ਸੰਕਰਤਾਇਨ
- ਬਹੁ-ਬਿਧ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ -ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- 'ਗ਼ੱਦਾਰ' ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਨਿਘਾਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਮੇਰਾ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਰੋਹ -ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- …ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਜਬਰ ਜ਼ਿਨਾਹ ’ਚ ਲਿਤਾੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਦੱਸੋ ਮੈਂ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਭੋਜਨ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਖਾ ਰਹੇ ਹਾਂ-ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਪੁਰਾਤਨ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਰੌਚਿਕ ਗਾਥਾ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਦੇ ਵਿਰਸਾ ਵੀ ਮਰਿਆ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਬਾਪੂ ਵਰਗੇ ਜਿਉਂਦੇ ਆ ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਵਰਕ ਲਈ ਫ਼ੋਟੋ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਜੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਿੰਨੀ ਕਮਲੀ ਹਾਂ ਮੈਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮਾਈਆਂ ਰੱਬ ਰਜਾਈਆਂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅਤੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਤੇ ਗਾਇਕ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਉਹ ਪਾਗਲ ਨਹੀਂ ਸੀ. . . - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਯਹ ਦੁਨੀਆਂ ਅਗਰ ਮਿਲ ਭੀ ਜਾਏ ਤੋ ਕਿਆ ਹੈ. . . -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਪਹਿਲੀ ਹਵਾਲਾਤ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਗੱਲ ਨਾ ਜਾਣ ਸਕਿਆ - ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਬੁਢਾਪਾ ਸਰਾਪ ਨਹੀਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਹਿੰਗਾ ਪਿਆ ਮੈਨੂੰ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦਾ ਚਸਕਾ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਤਖ਼ਤੀ ਉਡੀਕ ਰਹੀ ਹੈ. . . -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਲਾਸ਼ ਖੋਹੀ ਵੀਰਾ ਤੇਰੀ ਅੱਧ-ਝੁਲਸੀ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਜਦੋਂ ਨਕਲ ਮਾਰੀ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਛੂਟਤੀ ਨਹੀਂ ਕਾਫ਼ਿਰ ਮੂੰਹ ਕੋ ਲਗੀ ਹੂਈ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੁਆਫ਼ੀ ਦਾ ਲਾਸਾਨੀ ਮੁਜੱਸਮਾ ਪ੍ਰਭੂ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ -ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਸਿਰ ਦਰਦ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੱਧਮ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਨਾ ਹੋਰ ਦੇ ਲਉ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ – ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸ਼ੇਰੂ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਇਹ ਕੇਹਾ ਚੇਤਰ ਆਇਆ ਨੀ ਮਾਏ ! -ਦੇਵਿੰਦਰ ਅਗਰਵਾਲ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਸਾਡੇ ‘ਅਮਲ ਜਾਂ ਭੁਲੇਖੇ’ - ਵਰਿੰਦਰ
- ਨਿਯਮ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ! -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਸੁਭਾਅ ਹੋਵੇ ਮਿਲਣਸਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾ. ਰਾਸ਼ਟਰਬੰਧੂ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਮ ਦਿਲ ’ਤੇ ਲਾਇਆ ਉਹ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਏ -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਚੁਰਾ ਲਓ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਪਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਔਰਤ ਆਗੂ ਰੋਜ਼ਾ ਲਕਸਮਬਰਗ -ਮਨਦੀਪ
- ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੋ. ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ - ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਯੂਨਾਈਟਡ ਪੰਜਾਬ ਫੁਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਮਾਹਿਲਪੁਰ: ਫੁਟਬਾਲਰਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਅਲੰਬਰਦਾਰ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣੋ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਦੋ ਬਾਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਬੱਚੀ ਸੁਖਚੰਚਲ ਕੌਰ ਨੱਨੂੰ
- ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਨਾ ਜਾਈਂ ਮਸਤਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਚਿਲਮ ਫੜਾ ਦੇਣਗੇ ਬੀਬਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- 7 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ... ਅਤੇ 10 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ - ਸੁਕੀਰਤ
- ਬੁਢਾਪੇ `ਚ ਜੁਆਨੀ ਦਾ ਅਨੰਦ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸੀਂ ਕੀ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ? -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ'(ਅਪਣਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਥੰਮ੍ਹ ਸੀ ਫ਼ਾਲਕਨ
- ਸੋਚ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕਾਸ਼ ਕਿਤੇ ਉਹ ਬੀਤੇ ਵੇਲੇ ਮੁੜ ਆਵਣ –ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਰਹੇ… -ਦਵੀ ਦਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੀਡੀਆਂ ਗੰਢਾਂ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਪੀੜਾਂ `ਚ ਪਰੋਏ ਹਾਸੇ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਖਿਓਂ ਮਿੱਠੜੇ ਬੋਲ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸਲ ਫਰਿਸ਼ਤਾ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਦੋਸਤੀ ਰਹਿਤ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਹੌਸਲਾ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੁੰਦੇ - ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਬੁਢਾਪਾ ਆਵੇ ਹੀ ਕਿਉਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਹੌਂਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਦਾ ਕਮਾਲ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਝੂਮ ਝਾਮ ਝੂਮਤੀ ਬਸੰਤ ਰਿਤੂ ਆਈ ਹੈ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਲੈਤ ਵਾਲੀ ਭੂਆ - ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ “ਮਾਧੋ ਝੰਡਾ”
- ਅਲਵਿਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ! -ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਐ ਭਰਿਸਟ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰੀ ਔਕਾਤ ਕੀ ਹੈ ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਕੋ ਸੜਕ 'ਤੇ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਨਿਯਮਾਂ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਰਹੋ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਨਮ ਦਿਨ -ਨੀਲ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਹੈ-ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕਲੱਬ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਰਕਤ ਹੈ –ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਕੀ ਹੈ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਹੜੀ ਵੇ ਲੋਹੜੀ ਜੀਵੇ ਤੇਰੀ ਜੋੜੀ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਲਿਖਦਾ ਸੂਲੀ ਚੜਾਇਆ ਬਚਪਨ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਅ ਉਡੀਕ ਰੱਖੀ ਅਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਵਾਂਗੇ. . . - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਲੀ ਕਰੇ! -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਗਾਈਏ ਤਾਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੱਸਣ, ਸੁਣੀਏ ਤਾਂ ਅੰਬਰ ਨੱਚਣ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ - ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਰੂਪਾ
- ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਸਜੀਵ ਤੇ ਸਾਕਾਰ ਸਰੂਪ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਮਿਥਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ
- 37 ਅਧਿਆਪਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਹੱਲੂਵਾਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੁਲੀਸ, ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨ, ਪਾਣੀ, ਪੱਗ ਅਤੇ ਪੂਣੀ - ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਚੱਕੀਰਾਹਾ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ -'ਨੀਲ'
- ਜੱਟ ਮਰ ਗਏ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਨੀ ਜੱਟੀਏ ਤੇਰੇ ਬੰਦ ਨਾ ਬਣੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੰਤਰ, ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਸਲਾਹ -ਨੀਲ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਮਰਜੀਤ ਖੇਲਾ
- ਮੋਜ਼ਰ ਜੋੜੀ ਦੀ ਯੁੱਗ ਪਲਟਾਊ ਖੋਜ -ਡਾ. ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧੀਰ
- ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੂਨੇ ਵਾਲੇ - ਡਾ: ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੁਹਲ
- ‘ਧਰਤ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਭੋਜਨ ਜੁਟਾਉਣਾ’ -ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲੋਹਾਮ
- ਪਰਦੇਸੀਂ ਵੱਸਦੇ ਅਧੇੜ ਪੰਜਾਬੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਿਰੋਗ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਵੰਗਾਰ -ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਮਹਾਨ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਡਾ. ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਸ.ਸ. ਛੀਨਾ
- ਸੱਚ ਆਖਦਾ ਸੀ ਨਰੈਣਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਰਮ, ਕਾਨੂੰਨ ਸਰਗਰਮ -ਨੀਲ
- ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ’ਚ ਫਸੀ ਬਜ਼ੁਰਗੀ -ਕੁਲਮਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਜਨਤਾ ਲਈ ਗਲਫ਼ਾਹੀ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆ ਜਾ ਜਿਨਪਿੰਗ ਝੂਟ ਲੈ, ਪੀਂਘ ਹੁਲਾਰੇ ਖਾਂਦੀ ! -ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮਨ ਹੋਲਾ ਕਰ ਲਈਦਾ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਚੁਆਨੀ ਵਾਲਾ ਭਿਖਾਰੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਜਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ: ਧਰਮਵੀਰ ਗਾਂਧੀ
- ਲੋਕ ਨਾਇਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਓ: ਅਲਗੋਜਾ ਵਾਦਕ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ
- ਕੰਧਾਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਸਰਾਧ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਰਜਨ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇਕ ਗ਼ੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਖ ਦੇ ਵਲਵਲੇ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਵਾਨ -ਮਨਦੀਪ
- ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮਰ ਗਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਬਿਨ ਮਾਪੇ ਧੀਆਂ ਬੇਗਾਨੀਆਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ -ਨੀਲ
- ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਸੇਵ ਦ ਗਰਲ ਚਾਈਲਡ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਮਾਣਕ : ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗ਼ੁਰਬਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਾ ਬਰਕਤ ਸਿੱਧੂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਾਲ ਜਾਂ ਬੜਾ ਸਾਂਗ ਕੱਢਣ ਦੀ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ - ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਨਰ
- ਕਿਰਨਜੀਤਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਮਾਇਨੇ -ਮਨਦੀਪ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ: ਟੀਕਾਕਾਰੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਆਗੂ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਔਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ: ਸਰਬੰਗੀ- ਕੀਟ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰ - ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਤ ਕਲਾ:ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਤੁਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਕਿਉੇਂ ਹੋ? -ਏਦੋਆਦਰੋ ਗਾਲੇਆਨੋ
- ਸੂਖਮ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ : ਪੰਜਾਬ 1984 – ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਵੱਖਰੀ ? -ਜੀ. ਐੱਸ. ਗੁਰਦਿੱਤ
- ਅੰਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਸੇਂਗੀ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀਏ ਰਾਣੀਏ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਾਬੇ ਬਾਦਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀਏ ਬੱਤੀਏ, ਦਸ ਜੇਠ ਦਾ ਦੁਪਹਿਰਾ ਕਿੱਥੇ ਕੱਟੀਏ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ਼ ਜੋਗੀਆ-ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਜਾਗਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੁਲਸ ਰਹੀ ਹੈ ਇਨਸਾਨੀਅਤ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਨਾ ਫਿਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਲੈ ਹੀ ਦਿੱਤੀ "ਲਾਲ ਬੱਤੀ" ਵਾਲੀ ਕਾਰ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਜਿਸ ਕਮਲਜੀਤ ਨੀਲੋਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਘੋਲੀਆ ਸੱਥ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਨਵਾਂ ਸੰਸਦੀ ਮੈਂਬਰ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਜਿਵੇਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਆਈ ਨਵੀਂ ਨੂੰਹ - ਹਰਮਨਦੀਪ 'ਚੜ੍ਹਿੱਕ'
- ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਬਾਬਿਓ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਸਾਡੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਗਿਰ ਰਿਹਾ ਮਿਆਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸੰਜੀਵਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਖ਼ੂਨਦਾਨ- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਸਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਕੇ "ਮਰਦੋਂ ਬਣੇ ਜ਼ਨਾਨਾ ਵੇ ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਭੀੜ ਪਈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਬੋਹਲ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਇਹ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਤਲ? -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ‘ਦਾਸ ਕੈਪਿਟਲ’ ਦਾ ਲੇਖਕ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਮਈ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਮਨਾਓ -ਮਨਦੀਪ
- ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮਈ ਦਿਵਸ- ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੋਹਮਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ! - ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਡਾ. ਗੁਰਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਕਲਾਕਾਰ ਮੁੱਲ ਵਿਕਦੇ ਆਜਾ ਛਾਂਟ ਲੈ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰੇ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਆਹ ਸਤਿੰਦਰ ਸੱਤੀ ਵਾਲੇ ਸੁਵਿਧਾ ਸੈਂਟਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦ ’ਤੇ ਬਣਾਏ ਨੇ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਿਖਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ? -ਡਾ. ਬਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਗੁਲਾਬੀ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ 'ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਉੱਭਰਦਾ ਗੀਤਕਾਰ "ਰਾਜ ਨਿਜ਼ਾਮਪੁਰੀ" - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਆਸ਼ਕ ਬਾਰੇ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦਿਆਂ - ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਓਲ
- ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਵਾਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਮਾਫ਼ਕ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਬਚ ਸਕਦੀ ਏ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਦਾਜ ਬਦਲੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬੇਰੁਖੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਕੈਂਸਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਨ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਗਿ. ਭਵਖੰਡਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ: ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭੈਣ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦਿਆਂ . . .- ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੱਲੇ! ਬਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਹਾਂ - ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਅਸੀਂ ਮਲਵਈ ਨੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਰਵਾਨ ਕੇ ਹੋਤ ਚੀਕਨੇ ਪਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ੀਰੋ ਅਵਸਥਾ –ਗੀਤ ਅਰੋੜਾ
- ਫੌਜੀ ਤੇ ਫਰੈਸ਼ੀ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਹਾਏ! ਮੇਰਾ ਯਾਰਾਂ ਵਰਗਾ ਤਾਇਆ ਬੋਗੀ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹਾਸਿਆਂ ’ਚ ਸਿਹਤਮੰਦੀ -ਪਵਨ ਉੱਪਲ
- ਬਾਬੂ ਮੰਗੂ ਰਾਮ ਮੁੱਗੋਵਾਲੀਆ :ਨਿਧੱੜਕ ਗਦਰੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਮੇਰੀ ਪਲੇਠੀ ਪੁਸਤਕ ਕਿਵੇਂ ਛਪੀ? - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੇਗ਼ਮ ਅਖ਼ਤਰ: ਮਲਕਾ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨੌਰਾ ਰਿਚਰਡ : ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਜਨਮਦਾਤੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਨਤਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ: ਪ੍ਰੋ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਰਤ ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿੱਥੇ ਕੁ ਖੜੋਤੀ ਹੈ ? -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਓਏ ! ਏਹ ਤਾਂ ਪੇਂਡੂ ਨੇ - ਪ੍ਰੀਤੀ ਸ਼ੈਲੀ 'ਬਾਲੀਆਂ'
- ਖੂਹ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ ਤੇਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਲਾਮ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੱਕਾ:ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਨਾਲਾ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਐਗਨੀਜ਼ ਸਮੈਡਲੀ : ਗ਼ਦਰੀ ਵੀਰਾਂਗਣ - ਮਨਦੀਪ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
- ਇਹ ਹੈ ਚੰਗੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਮਾਣਕ :ਮੁੱਗੋਵਾਲ ਦਾ ਮਾਣ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸੁਮੇਲ - ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਿੰਡ ਚਕਰ ਦੀਆਂ ਕਿਆ ਬਾਤਾਂ! -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈਏ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵੇ ਤੂੰ ਨੌਕਰ ਕਾਹਦਾ -ਬਲਜੀਤ ਬਾਸੀ
- ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ -ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਬਰਤਾਨਵੀਂ ਸਾਮਰਾਜੀਏ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਸਫਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਕਰੋਪੀ -ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਹੈ ਯਾਰੋ ! –ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ - ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲਾ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹੋ ਗਿਆ - ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ‘ਹਿਰਦੇ’
- ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਪੈੱਨ-ਮੇਰੇ ਪੈੱਨ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ - ਪ੍ਰੋ. ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਸੰਗ ਵਿਚਰਦਿਆਂ -ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਕਿਹੋ ਜਹਾ ਹੋਵੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ - ਡਾ. ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਨ, ਸਾਰੇ ਦਿਨ -ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੁਜਰੀ ਮਰਦੀ ਨਹੀਂ -ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ
- ਆਬ ਆਬ ਕਰ ਮੋਇਓ -ਨਜਮ ਹੁਸੈਨ ਸਈਅਦ
- ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਇੱਕ ਸੀ ਚਮਕੀਲਾ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੁੱਚਾ ਗੁਣ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖ਼ੈਰ-ਸੁੱਖ ਦੀ ਦੁਆ ਕਰਨ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ! -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਜੀਵਨ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਲਤਾਂ -ਪੂਜਾ ਭੁੱਲਰ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਹੀ ਖੇਡ ਹੈ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ: ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ –ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸਦੀਵੀ ਨਿੱਘ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤਿਓਹਾਰ: ਲੋਹੜੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਰੂਸੀ ਗਾਂਵਾਂ ਦੇਸੀ ਢੱਠੇ –ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕਿਉਂ ਹਾਂ ? - ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੇ ਬੀਅ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਗਵਰਨਰ-ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ-ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਲੀਆਂ ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਸ਼ਵੀ ਵਾਲੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗੁਜਰਾਲ ਜੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਦਲ ਗਿਆ -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਵਾਹ ਨੀ ਮੌਤੇ ਕਾਹਲੀਏ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਯਾਰ ਅਣਮੁੱਲੇ ਬਨਾਮ ਯਾਰ ਬੇਮੁੱਲੇ -ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਦਾ ਲਈ ਤੁਰ ਗਿਆ ਹਾਸਿਆਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ ਭੱਟੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਵੀ: ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ:ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ -ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ –ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਵਕਤ - ਵਿਸ਼ਵਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸੋਹਣ ਦੀ ਯਾਦ -ਗੁਰਨਾਮ ਗਿੱਲ
- ਯਾਸ਼ੰਤਾ -ਬਿੰਦਰ ਪਾਲ ਫਤਿਹ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ, ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ -ਗੁਰਚਰਨ ਨੂਰਪੁਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਹਾਕਮ ਸੂਫੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਬਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸ਼ੇਖ਼ ਚਿੱਲੀ ਮਾਰਕਾ ਟਪੱਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ੈਰ ਕਰਨਗੇ? -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਸਨਮਾਨ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਭੁਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਭੈਣ ਸੱਚੀਉਂ ਪਰਤ ਆਈ - ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚ ਕੌੜਤੁੰਮੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕੌੜਾ ਹੁੰਦੈ -ਮਨਦੀਪ ਖੁਰਮੀ ਹਿੰਮਤਪੁਰਾ
- ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ 'ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ
- ਬਹੁੜੀਂ ਵੇ ਤਬੀਬਾ… -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਤੂਰ
- ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਦਾ ਚਲਾਣਾ – ਪ੍ਰੋ. ਐੱਚ.ਐੱਸ. ਡਿੰਪਲ
- ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ -ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਪਸ਼ੂ ਬਨਾਮ ਮਨੁੱਖ -ਪ੍ਰੋ. ਬਲਦੀਪ
- ਰੁਸਤਮ-ਏ-ਹਿੰਦ ਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਿਦਆਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਮੰਗਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਲਾਇਤੀ ਬੋਲੀਆਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਬੱਬੀਂ ਟਪਕੀ ਅਮੀਰੀ ਦੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਝੋਟਾ-ਕੁੱਟ - ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਖ਼ਤਰਾ ਤੇ ਖ਼ਬਰ -ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ
- ਮਹਿਕਾਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਨਿਘਾਰ - ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਨਾ ਮਨੋਂ ਵਿਸਾਰ… -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਔਰਤ ਹੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੈਣੀ
- ਮਿਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ‘ਪਛਾਣ’ ਸ਼ਹਿਰ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਸੂਲੀ ਦੀ ਛਾਲ ਵਾਲੇ ਲੰਗੋਟੀਏ ਯਾਰ -ਸਫ਼ਰ ਜੀਤ
- ਪਕੌੜੇ ਖਾਣੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਅਲੋਚਕ ਝਗੜ ਸਿਓਂ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਦੁੱਗਲ ਜੀ ਤੇ ਮੈਂ -ਸੁਕੀਰਤ
Parminder Singh Shonkey
ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਚ ਛਾਏ ਗੰਦ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਾ ਇਹ ਨਿਰਪੱਖ ਲੇਖ ਹੈ ਲੇਖਕ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਸਲਾਘਾ ਕਰਨੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਬਹੁਤ ਖੂਬ