Sat, 20 April 2024
Your Visitor Number :- 6988332
'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ'(ਅਪਣਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਥੰਮ੍ਹ ਸੀ ਫ਼ਾਲਕਨ
Posted on:- 11-02-2015
ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ (ਡੀ ਸੀ) ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਰਖਦਾ ਹੈ। ਢੇਰ ਚਿਰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਆਵਾਸ ਕਰ ਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਆ ਵਸਿਆ। ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਮਿਹਨਤ-ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਜਾਵੇਦ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਮੋਹ ਸਿੱਲ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਪੈਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਫੈਲਾਅ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਉਹ ਪੈਂਤੀ-ਅੱਖਰੀ ਲਿੱਪੀ ਪੜ੍ਹ ਅਤੇ ਟਾਈਪ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਲਵਾਨ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਨ ਵਾਲਾ ਖੂਬਸੂਰਤ ਦਿਲ ਵਾਲਾ ਸ਼ਖ਼ਸ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਇਹ ਲੇਖ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ।
22 ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਏ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਵੀ ਚਲਾਉਣਾ। ਉਦੋਂ ਸੈੱਲ (ਮੁਬਾਇਲ) ਫ਼ੋਨ ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਆਮ ਨਹੀਂ, ਟਾਂਵੇਂ ਟਾਂਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਲਗਭਗ ਹਰ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਆਪਣੀ ਟੈਕਸੀ ਵਿਚ (CB) 'Citizens Band’ ਰੇਡੀਓ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੇ ਵਿਹਲੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਯਾਰਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਪਾਂ ਵੀ ਵਢੇ ਤੇ ਲੋੜ ਪਾਰੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰ ਸਕੇ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਮਦਦ ਵੀ ਮੰਗ ਸਕੇ। ਏਸ ਸੀ ਬੀ ਰੇਡੀਓ ਵਿਚ ਕੋਈ 40 ਕੁ ਪਬਲਿਕ ਚੈਨਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ; ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਇੱਤਲਾਹ ਦੇਣ ਜਾਂ ਮਦਦ ਮੰਗਣ ਲਈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਢਾਣੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਚੈਨਲਾਂ ਉਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਈ ਢਾਣੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਕਿਸੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਮੱਲ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੇ ਇਹ ਪਬਲਿਕ ਚੈਨਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ
23 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014
23 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014
22 ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਏ। ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਵੀ ਚਲਾਉਣਾ। ਉਦੋਂ ਸੈੱਲ (ਮੁਬਾਇਲ) ਫ਼ੋਨ ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਆਮ ਨਹੀਂ, ਟਾਂਵੇਂ ਟਾਂਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਲਗਭਗ ਹਰ ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਆਪਣੀ ਟੈਕਸੀ ਵਿਚ (CB) 'Citizens Band’ ਰੇਡੀਓ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੇ ਵਿਹਲੇ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਯਾਰਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਪਾਂ ਵੀ ਵਢੇ ਤੇ ਲੋੜ ਪਾਰੋਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰ ਸਕੇ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਮਦਦ ਵੀ ਮੰਗ ਸਕੇ। ਏਸ ਸੀ ਬੀ ਰੇਡੀਓ ਵਿਚ ਕੋਈ 40 ਕੁ ਪਬਲਿਕ ਚੈਨਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਚੈਨਲ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ; ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਇੱਤਲਾਹ ਦੇਣ ਜਾਂ ਮਦਦ ਮੰਗਣ ਲਈ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਢਾਣੀਆਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਚੈਨਲਾਂ ਉਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ਼ ਰਾਬਤੇ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਈ ਢਾਣੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਕਿਸੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਮੱਲ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਜੇ ਇਹ ਪਬਲਿਕ ਚੈਨਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਘਰੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਨਿਕਲ਼ਨਾ ਤਾਂ ਲਾਟੂ ਘੁਮਾ ਕੇ ਓਸੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਕਰ ਲੈਣਾ ਤਾਂ ਜੇ ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਬੇਲੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਕਿਹੜਾ ਕੰਮ ਤੇ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਏ ਤੇ ਸਭੇ ਖ਼ੈਰਾਂ ਮੇਹਰਾਂ ਨੇਂ।
ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਸਾਡੇ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਇੱਕ ਬੜੀ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਕੜਕਦਾਰ ਜਾਂ ਗਰਜਦਾਰ ਨਹੀਂ, 'ਖਰਜਦਾਰ'। ਕੜਕਦਾਰ ਤੇ ਗਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੁਭਦੀ ਵੀ ਏ ਤੇ ਡਰਾਉਂਦੀ ਵੀ ਏ, ਪਰ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਇੱਕ ਨਿੱਘ ਤੇ ਅਪਨ੍ਨੀਅਤ ਦਾ ਰਸ ਤੇ ਚੱਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਸਾਡੇ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ''ਮੇਰੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ ਏ। ਮੈਂ 'Grand Hyatt' ਹੋਟਲ ਦੇ ਨਾਲ਼ 10th ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਖਲੋਤਾਂ, ਆ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਓ।'
ਮੈਂ ਗੱਲ ਆਈ-ਗਈ ਕਰ ਛੱਡੀ। ਕੋਈ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਬਾਦੋਂ ਫੇਰ ਇਹੋ ਐਲਾਨ ਹੋਇਆ, ਪੁੱਤਰ ਜੰਮਣ ਦਾ ਤੇ ਲੱਡੂ ਖਾਣ ਦਾ। ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਕੰਨਾ ਰੇਹੜੇ ਮਾਰ ਛੱਡੀ ਤੇ ਡਾਲਰਾਂ ਪਿੱਛੇ ਗੱਡੀ ਦੌੜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਬਾਦੋਂ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਭਰਵੇਂ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ਼ ਫੇਰ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।
''ਮੈਂ ਅੱਜ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਐਥੇ ਈ 10th ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ 'Grand Hyatt' ਹੋਟਲ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਖਲੋਤਾ ਲੱਡੂ ਵੰਡ ਰਿਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ ਏ ਆ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਓ। ਖੁੱਲਾ ਸੱਦਾ ਏ।''
ਮੈਂ ਕੋਈ ਚਾਰ ਪੰਜ ਬਲਾਕ ਈ ਦੂਰ ਸਾਂ ਓਸ ਵੇਲੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, 'ਚੱਲ ਮਨਾਂ ਲੱਡੂ ਖਾਈਏ'। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਓਧਰ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਦੱਸ ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਅਪੜਿਆ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਗੱਡੀਆਂ ਖਲੋਤੀਆਂ ਨੇਂ, ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਦੀ ਡਿੱਗੀ ਖੁੱਲੀ ਏ ਤੇ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਜਿਹਨੇ ਚਿੱਟਾ ਕੁੜਤਾ ਚਿੱਟੀ ਸ਼ਲਵਾਰ ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟੀ ਨਮਾਜ਼ੀਆਂ ਵਾਲੀ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਏ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਇਆ ਏ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਚਲਿਆ ਏ, ਲੱਡੂ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਗੱਡੀ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਲ੍ਹਾਰੀ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਓਹਦੇ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਅਜੇ ਕੋਲ਼ ਅਪੜਿਆ ਈ ਸਾਂ ਕੇ ਓਹਨੇ ਮੇਰੇ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਲੱਡੂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ, '' ਲਓ ਜੀ, ਲੱਡੂ ਖਾਓ।''
ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਫੜਦਿਆਂ ਮੁਬਾਰਕ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਦੋ ਕੁ ਪੈਰ ਪਰਾਂਹ ਹੋ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿਉਂ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੰਦੇ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਵਾਕਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਖਾ ਕੇ ਟੁਰਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਓਹਨੇ ਇੱਕ ਲੱਡੂ ਹੋਰ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, ''ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾਓ ਜੀ।'' ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਫੜਿਆ ਤੇ ਖਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਵਲੇ ਟੁਰ ਪਿਆ। ਲੱਡੂ ਮੁਕਾਇਆ ਤੇ ਗੱਡੀ ਸਟਾਰਟ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ।
ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਡਿਨਰ ਦਾ ਵੇਲ਼ਾ ਸੀ ਤੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਯਾਰ ਦੋਸਤ 'Ho Gates' ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਦੇ ਟੈਕਸੀ ਸਟੈਂਡ ਤੇ ਖਲੋਤੇ ਗੱਪਾਂ ਵੱਢ ਰਹੇ ਸਾਂ।(ਸਾਊਥ ਵੈਸਟ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ ਪਟੋਮ੍ਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਮੱਛੀ ਮੰਡੀ ਏ ਤੇ ਓਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਕੰਡੇ 'ਸੀ ਫ਼ੂਡ' ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਨੇਂ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ 'Ho-gates'। ਓਹਨੂੰ ਢਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਏ ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਓਥੇ 'ਟੈਨਿਸ ਕੋਰਟ' ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਏ।) ਸ਼ੂੰ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਟੈਕਸੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ ਤੇ ਓਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਓਹ ਲੱਡੂ ਵਰਤਾਓਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਉੱਤਰ ਕੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਸੱਤ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।
''ਸਲਾਮਾਂ ਲੈਕਮ! ਉਣਤਾਲ਼ੀ ਨੰਬਰ (ਟੈਕਸੀ) ਕਿਹੜੇ ਸਾਹਿਬ ਚਲਾਉਂਦੇ ਨੇਂ?'' ਓਹਨੇ ਆਪਣੀ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ। ਅਸਾਂ ਸਾਰੇ ਬੇਲੀਆਂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਖਲੋ ਗਏ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਗੱਲ ਏ। ਖ਼ਬਰੇ ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਹੋਈ ਏ ਮੇਰੇ ਤੋਂ। ''ਮੈਂ ਚਲਾਉਣਾ।'' ਮੈਂ ਆਖਿਆ।
''ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ ਜਵੇਦ ਬੂਟਾ ਏ ? ''
''ਜੀ, ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ ਏ।''
''ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਏ। ਸੁਣਿਆ ਏ ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਸ਼ੀਟਗਾਂ ਕਰਦੇ ਓ ?''
''ਜੀ ਕਰਨੇ ਆਂ।'' ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
''ਕਿੱਥੇ ਕਰਦੇ ਓ ? ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸੋ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਏ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁਣਾ।''
ਲਓ ਜੀ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰੀਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਗਏ, ਜਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਲਿਆ,ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਲਿਆ? ਖ਼ੈਰ ਸਾਂਝ ਬਣ ਗਈ ਤੇ ਪੀਂਘ ਪੈ ਗਈ।
ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ H ਸਟਰੀਟ ਤੇ 5 ਸਟਰੀਟ ਨਾਰਥ ਵੈਸਟ ਦੀ ਨੁੱਕਰੇ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਏ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਏ ਜਿਹਦਾ ਨਾਂ 'Comfort inn' ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਓਹਦਾ ਨਾਂ ਏ 'Fairfield Inn'। 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ' ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਬਾਦੋੰ ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਜਣੇ, ਫ਼ਾਲਕਨ, ਮਨਜ਼ੂਰ ਇਜਾਜ਼, ਫ਼ਾਰੂਕ ਅਹਿਮਦ ਤੇ ਮੈਂ (ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ), ਏਸ ਹੋਟਲ ਦੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 1331 H ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਫ਼ਾਰੂਕ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਸੀ, ਓਨ੍ਹਾਂ ਓਥੋਂ ਆ ਜਾਣਾ , ਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜ ਸਟਰੀਟ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ 'ਆਈ' ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਸੀ, ਓਹ ਵੀ ਪੰਜ ਵਜੇ ਛੁੱਟੀ ਬਾਦੋਂ ਓਥੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਾਂ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਘਰੋਂ ਭੋਰਾ ਛੇਤੀ ਨਿਕਲ਼ ਆਓਣਾ ਤੇ ਠਕ ਪੰਜ ਵਜੇ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜ ਜਾਣਾ। ਘੰਟਾ ਡੇਢ ਜਾਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਗੱਪਾਂ ਵਢਨ੍ਨੀਆਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨੀ ਤੇ ਓਹਦੇ ਉਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸੂਰਤ-ਏ-ਹਾਲ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ। ਵਾਹਵਾ ਚਿਰ ਇਹ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕ ਸਜਦੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਫੁਰਿਆ, ਭਈ ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ ਜਣੇ ਕਦੋਂ ਤਾਈਂ ਇੰਜ ਮਿਲਦੇ ਰਹਾਂਗੇ, ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਹਦਾ ਘੇਰ ਮੋਕਲ਼ਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ, ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਰਲਾਇਆ ਜਾਏ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ, ਕੋਈ ਆਰਗੈਨਾਈਜੇਸ਼ਨ ਬਣਾਈ ਜਾਏ।
ਲਓ ਜੀ, ਓਨ੍ਹਾਂ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ (ਅਪਣਾ) 'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ' ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ ਤੇ (ਅਪਣਾ) ਦਾ ਜਨਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਠੁਕਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਸਫ਼ੀਰ ਰਾਮਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਸਨ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਤਾਂ (ਅਪਣਾ) ਦੀ ਵੈਬਸਾਇਟ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੇ ਈ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਏ।
ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਮਹਿਮੂਦ ਰਜ਼ਾ ਤਾਰਿਕ। ਬਹੁਤੇਂਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਏਸ ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਇਲਮ ਈ ਨਹੀਂ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਏ ਕਿ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ (ਦੂਸਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਲਮ ਨਹੀਂ) ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨੇ ਆਪ ਜਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੇਆਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀ ਬੀ ਰੇਡੀਓ ਉਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਤੇ ਅਵਲੇ ਜਿਹੇ ਨਾਂ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਮਨੇਜਰ, ਲ੍ਫ੍ਤਟੈਨੋ, ਚੇਅਰਮੈਨ, ਯੂਨੀਵਰਸਲ; ਡਾਇਨਾਮਾਇਟ, ਹਾਜੀ ਕੋਬਰਾ, ਮੂਨ ਲਾਈਟ, ਫ਼ਾਲਕਨ। ਹੋਰਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਚਾਨਣ ਨਹੀਂ ਭਈ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਢੁੱਕਦਾ ਏ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮਹਿਮੂਦ ਰਜ਼ਾ ਤਾਰਿਕ ਦਾ ਨਾਂ 'ਫ਼ਾਲਕਨ' ਓਹਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਸੌ ਫੀ ਸਦੀ ਠੁਕਵਾਂ ਢੁੱਕਦਾ ਏ। ਸ਼ਿਕਰੇ ਵਰਗੀ ਤਿਖੀ ਅੱਖ, ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜਦੀ। ਅੰਤਾਂ ਦਾ 'ਸ਼ਾਰਪ ਫ਼ੋਕਸ'। ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਮ੍ਹੀ ਭਰ ਲਈ ਓਹ ਫੇਰ ਤੋੜ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਈ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਏ।
1995 ਵਿਚ ‘ਨਜਮ ਹੁਸੈਨ ਸੱਯਦ’ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਲਿਖਯਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ' ਸ਼ੁਰੂ੍ ਹੋਇਆ। ਓਹਦੇ ਵਿਚ ਪਾਤਰ ਬੜੇ ਸਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਐਕਟਰਾਂ ਦੀ ਥੋੜ ਸੀ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰੀਂ ਵੀ ਰੀਹਰਸਲਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਨਾਲ਼ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਬੜੀ ਰੀਝ ਨਾਲ਼ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵੰਡਾਉਂਦੇ ਤੇ ਹੱਥ ਪੱਲਾ ਮਾਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੇ ਪਾਤਰਾਂ ਲਈ ਐਕਟਰ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ ਸਨ ਓਨ੍ਹਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਲਮੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਲਈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਰੀਹਰਸਲ ਬਾਦੋਂ ਐਕਟਰਾਂ ਦੀ ਥੋੜ ਪਾਰੋਂ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੋਇਆ। ਰਲਵੀਂ ਸਲਾਹ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ 'ਰੋਲ਼' ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਗਿਆ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਓਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਹਾਮ੍ਹੀ ਨਾ ਭਰੀ ਕਿਉਂਜੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੋਈ ਤਜਰਬਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹਿਲਾਂ। ਖ਼ੈਰ ਅਗਲੀ ਰੀਹਰਸਲ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਆਉਂਦੇਆਂ ਈ ਭਰਵੇਂ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਹਾਮ੍ਹੀ ਭਰ ਲਈ। ਲਓ ਜੀ, ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਏ ਕਿ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਦੋ 'ਰੋਲ਼ ਪੱਲੇ' ਕੀਤੇ। ਮੈਂ ਏਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਮਝਣਾ ਕਿ 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ’ ਦੇ ਸਦਕੇ, ਅੱਲਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ੇ 'ਅਨਿਲ ਗੁਲਾਟੀ' ਜੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇਂ,ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਰਲੇ। ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ, ਰਾਜ ਵਿਰਕ ਤੇ ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਹਿਗਲ ਵਰਗੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ (ਅਪਣਾ) ਦੇ ਠੁਕਵੇਂ ਮੈਂਬਰ ਨੇਂ।
“ਅਪਣਾ” ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਾਪਣ ਤੇ ਉਲੱਥੇ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਛੋਹਿਆ ਤਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ‘ਅਪਣਾ’ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, ਪਾਸ਼ ਦੀ ਚੋਣਵੇਂ ਕਵਿਤਾ 'ਇਨਕਾਰ' ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।
‘ਅਪਣਾ’ਦੀ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਇੱਕ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ‘ਮੰਟੋ’ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਛਿੜਿਆ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ‘ਮੰਟੋ’ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਉਲਥਾ ਕਰ ਕੇ ਅਪਣਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਪਰਾਗਾ ਛਾਪਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ ਭਾਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਉਲੱਥੇ ਛੁਪ ਚੁੱਕੇ ਨੇਂ। …ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ, ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕਾਂ ਸਜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਵੀ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਓਸ ਜੋਸ਼ੀਲੀ ਸਲਾਹ ਦਾ ਕੋਈ ਜਿਕਰ ਨਾ ਕੀਤਾ।
ਲਗਭਗ ਮਹੀਨੇ ਡੇਢ ਬਾਦੋਂ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ੍ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ 'ਭਈ ਏਜੰਡੇ ਮੂਜਬ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਲ ਦਿਓ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸ਼ੈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣੀ ਏ।'
ਸਰਕਾਰ ਮੇਰੀ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ‘ਮੰਟੋ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਟੀਟਵਾਲ ਕਾ ਕੁੱਤਾ' ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਛੂਹ ਦਿੱਤਾ, ਸਾਰੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਟੱਡੀਆਂ ਤੇ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲੇ ਰਹਿ ਗਏ, …ਏਸ ਕਦਰ ਸੋਹਣੀ ਤੇ ਨਿਰੋਲ ਬੋਲੀ, ਏਡਾ ਠੁਕਵਾਂ ਮੁਹਾਵਰਾ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੱਕੀ ਪੀਡੀ ਬਣਤਰ, ਓਹਦੀ ਟੋਰ, ਓਹਦਾ ਤੱਤ ਸੱਤ, …ਵਾਹ ਜੀ ਵਾਹ। ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਇਹ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਉਲਥਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਈ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਉਲੱਥ ਕੇ ਓਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਹੱਕ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਕੁਝ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ 'ਟੋਬਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ' ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦੇ ਕੇ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਖੇਡਿਆ ਜਾਏ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਓਹ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਈ ਮੁਕਾ ਗਏ।
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਯਾਦ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਫ਼ਾਲਕਨ ਅੱਜ ਤਾਈਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ ਝਗੜੇ ਹੋਣ। ਹਾਂ, ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਵੀ ਬਰਾਏ ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਨਹੀਂ। ਓਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਠੁਕਵੀਂ ਦਲੀਲ ਤੇ ਭਰਵਾਂ ਲਾਜਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਤੇ ਹਿਮਾਇਤ ਵੀ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ, ਬਰਾਏ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਹੀਂ।
… ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਕੁਝ ਅਰਸਾ ਟੈਕਸੀ ਛੱਡ ਕੇ 'Limousine' ਚਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 'Limousine' ਵਿਚ ਆਮ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਬੈਠਦਾ ਈ ਨਹੀਂ। ਪੇਸ਼ਗੀ ਬੁਕਿੰਗ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਭਾਰੀਆਂ ਤੇ ਉੱਚੇ ਕੱਦ ਕਾਠ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਈ ਇਹ ਮਹਿੰਗੀ ਸਵਾਰੀ ਵਰਤਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਫ਼ੋਨ ਰਾਹੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਣੀ ਤਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਣਾ, …ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਫ਼ਲਾਣੇ ਸੈਨੇਟਰ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਮੈਨ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਏ, ਅੱਜ ਫ਼ਲਾਣੇ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲ ਦੇ ਫ਼ਲਾਣੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ਼ ਟਾਕਰਾ ਹੋਇਆ ਏ। ਫ਼ਲਾਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਜਾਂ ਫ਼ਲਾਣੇ ਜਰਨਲਿਸਟ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਏ। 'ਬੜੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ- ਖੁਲਾਕੇ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇਂ। ਭਾਈਆਨ (ਭਾਈ ਜਾਨ), ਮੈਂ ਵੀ ਫੇਰ ਖਰੀਆਂ ਖਰੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ'’। …ਮੈਂ ਆਖਣਾ, 'ਯਾਰ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੱਥ ਹੋਲਾ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਜੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਤੇਰੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਕਿਧਰੇ ਨੌਕਰੀ ਨਾ ਜਾਂਦੀ ਰਵੇ ਤੇਰੀ'। ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਕੀ ਆਓਣਾ, 'ਵੇਖੋ ਜੀ ਫ਼ਰੀ ਕੰਟਰੀ ਏ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਹੱਕ ਏ। ਕੀ ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਮੇਰਾ? ਬਹੁਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਫਾਹੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲਾ ਦੇਣਗੇ ਨਾ ਮੈਨੂੰ। ਵੇਖੋ ਜੀ, ਠੀਕ ਏ ਹੁਣ ਇਹੋ ਈ ਸਾਡਾ ਮੁਲਕ ਏ। ਮਰਨ ਜੀਵਨ ਇਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਐਥੇ ਈ ਏ, ਪਰ ਯਾਰ ਜੀ, ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਂ। ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਦੀ ਪੀੜ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੀ ਏ ਨਾ ਸਾਰੀ ਹਯਾਤੀ’।
ਯਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਯਾਰੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਢ੍ਬ ਦੀਆਂ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਏ ਤਾਂ ਓਹਦੇ ਲਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫੋਕ, ਲੋਕ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸ਼ੈਵਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪਾਓਣੀ। ਉਰਦੂ ਦੇ ਸ਼ੌਂਕੀ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ਼ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸਾਂਝ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਟੁੱਭੀਆਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਤੇ ਅਵੱਲੇ ਮੋਤੀ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਆਓਣੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨੇ। ਸਿਆਸੀ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਿਆਸੀ ਭਾਈਵਾਲੀ। ਛੜੀ ਸਾਂਝ ਈ ਨਹੀਂ ਪਾਓਣੀ ਬਲਕਿ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਵੀ ਕਰਨਾ ਤੇ ਉਸ਼ਕਲ ਵੀ ਦੇਣੀ, ਭਈ ਏਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਸੁਣੋ, ਵੇਖੋ, ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਕਰੋ।
ਬੇਲਾਗ ਯਾਰੀ ਦਾ ਚੱਸ ਤਾਂ ਓਹਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਪਾਰੋਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਓਹਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਇੰਜ ਆਦਰ ਤੇ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਦੇ ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪੀਰ ਮੁਰਸ਼ਦ ਆਂ।
ਕੁਝ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਭੋਰਾ ਉਖੜੇ ਉਖੜੇ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹਿਣ ਖਲੋਣ, ਮਿਲਣ ਵਰਤਣ, ਗੱਲਬਾਤ, ਵੇਖਣ ਚਾਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਵਾਹਵਾ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਓਹ ਥਿੜਕ ਗਏ ਹੋਣ ਆਪਣੀ ਲੀਹ ਤੋਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ੈ ਖੜਇਚ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤੇ ਓਹਨੂੰ ਲੱਭ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਸ਼ਿਕਰੇ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਵੇਖੇਆਂ ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਓਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਏ। ਸ਼ਿਕਰਾ ਓਸ ਕੂੰਜ ਵਾਂਗ ਜਾਪਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਆਪਣੀ ਡਾਰ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਡਾਰ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰ ਕੁਰਲਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਤਬੀਅਤ ਦੇ ਟਿੱਕਾ ਦੀ ਥਾਂ ਬੇਚੈਨੀ ਨੇ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਈ ਸੀ। ਖ਼ਬਰੇ ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਸੀ ਜੋ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਮੇਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਘਟਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ,…ਮੇਲ ਹੋਣਾ, ਤਾਂ ਹੂੰ ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਗੱਲ ਈ ਨਾ ਟੁਰਨੀ, …ਫ਼ੋਨ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਰਾਬਤਾ ਘੱਟ ਗਿਆ, …ਮੈਂ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਦੋ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦੋਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲਣਾ, …ਫੇਰ ਓਹਦੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਓਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਵਾਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਫ਼ੋਨ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਕਰਨਾਂ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਕਰਨੀਆਂ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੂੰ ਹਾਂ, ਠੀਕ ਏ ਜੀ, ਅੱਛਾ ਜੀ, ਦਾ ਹੱਦ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਟੱਪਦਾ। ਖਰਜਦਾਰ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਠੰਡੀ ਤੇ ਮਿੱਠੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਬਤਾ ਫੇਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। …ਯਾਰਾਂ ਬੇਲੀਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਨਹੀਂ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਨਚੇਤ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਖਰਜਦਾਰ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ।
''ਸਲਾਮਾਂ ਲੈਕਮ!, ਭਾਈਆਨ, ਮੈਂ ਇਥੇ Fairfax ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਆਂ ਪਿਛਲੇ ਦਸਾਂ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ। ਮੇਰੇ ਪੱਟ ਦਾ ਇੱਕ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਫੱਟ ਖੁਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਇਲਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਏ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਡਾਢਾ 'ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ' ਏ। ਮੈਂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏਸ ਲਈ ਓਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ 'Psychiatric' ਵਾਰਡ ਵਿਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਆਂ ਹੁਣ ਮੈਂ ਠੀਕ ਆਂ”। ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਤਰਾਹ ਨਿਕਲ਼ ਗਿਆ ਪਰ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਲਿਸ਼ਕ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਵੀ ਬੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਬੇਲੀ 'ਗੌਹਰ ਖ਼ਾਂ' ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਰਲ਼ ਕੇ ਓਸੇ ਦਿਨ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾ ਅੱਪੜੇ। ਪਹਿਲੇ ਵਾਲਾ ਫੁਰਤੀਲਾ ਫ਼ਾਲਕਨ ਵੇਖ ਕੇ, ਖਰਜਦਾਰ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਬੜਾ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲੇ ਚਿਤਾਰਦਿਆਂ ਰੱਜ ਕੇ ਗੱਪਾਂ ਵਢੀਆਂ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦੋਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ ਤੇ ਮੇਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਵੀ ਫੇਰ ਤੋਂ ਚਾਲੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਦਿਲ ਦਾ ਪਸਾਰ ਰੱਜ ਕੇ ਮੋਕਲ਼ਾ, ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਭੁੱਲ, ਬੁਰਾਈ ਜਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਲੁਕਾਓਣ ਦਾ ਤਾਂ ਵੱਲ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਓਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ। …ਮੇਰਾ ਪਿਛਲੇ ਕੋਈ ਇੱਕ ਡੇਢ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਓਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਕੋਈ ਅਵੱਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸ਼ਿਕਰਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਜਾਈਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵੀ ਬਦਲੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੁੱਤ ਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ, ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਤੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਠੰਡ। ਮੇਰੀ ਤਬੀਅਤ ਵੀ ਵਾਹਵਾ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹੀ। ਮੇਰੇ ਫ਼ੋਨ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਨਚੇਤ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ। ਸਲਾਮ ਦੁਆ ਤੇ ਖ਼ੈਰ ਖੈਰੀਅਤ ਪੁੱਛਣ ਦੱਸਣ ਬਾਦੋਂ ਮੈਂ ਉਲਾਮ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ, ''ਯਾਰ ਫ਼ਾਲਕਨ ਤੈਨੂੰ ਬੜੇ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤੇ ਨੇਂ, ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਈ ਨਹੀਂ।''
ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਏ, ''ਭਾਈਆਨ (ਭਾਈ ਜਾਨ), ਜਵਾਬ ਕਿਥੋਂ ਮਿਲਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ। ਫ਼ੋਨ ਈ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਿਲ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਲ ਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਫ਼ੋਨ ਚਾਲੂ ਹੋ ਗਿਆ ਏ।''
ਮੇਰਾ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ਼ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ ''ਤੇ ਫੇਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਪਾਓ।''
''ਠੀਕ ਏ। ਕੰਮ ਤੇ ਨਿਕਲੋ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਆ ਕੇ ਟੱਲੀ ਖੜਕਾ ਦੇਣਾ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋ ਜਾਏਗੀ।'' ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਇੰਜ ਈ ਸੀ।
17 ਫ਼ਰਵਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਛੇਤੀ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲਗਭਗ ਡੇਢ ਮਹੀਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਏ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਮਨਾ! ਚੱਲ ਸ਼ਹਿਰ ਫੇਰਾ ਟੋਰਾ ਈ ਮਾਰ ਆਈਏ। ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸੁਸਤੀ ਝੜੇਗੀ। ਮੌਸਮ ਤੇ ਤਬੀਅਤ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਦਾ ਪੱਜ ਵੀ ਮੁਕੇਗਾ।
ਉਤੇ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੇਰਾ ਧਿਆਣ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੇ ਮੁਬਾਇਲ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਚਮਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਲਾਲ਼ ਬੱਤੀ ਉਤੇ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਆਦਤ ਮੂਜਬ ਬੇਧਿਆਨੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਭਈ ਮੈਂ ਕੀਹਦਾ ਫ਼ੋਨ ਮਿਸ ਕੀਤਾ ਏ? ਫ਼ੋਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਟੈਕਸਟ ਮੈਸਿਜ ਸੀ। ਮੈਸਿਜ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਪਈ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰੇ ਮੈਂ ਸਮਝਣਾ ਈ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਝਬਦੇ ਫ਼ੋਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮਨ ਵਿਚ ਕਾਂਬਾ ਛਿੜ ਪਿਆ ਸੀ। ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਜੰਗਲੇ ਕੋਲ਼ ਝੱਟ ਕੁ ਖਲੋ ਕੇ ਬੜੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ਼ ਮੈਸਿਜ ਫੇਰ ਪੜ੍ਹਿਆ,
GOHAR KHAN: AOA how r u Bhai Jan Our loving friend Falcon has passed away this morning
ਲਗਭਗ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਡੋਰ ਭੋਰਾ ਅੱਖਾਂ ਪਾੜ ਪਾੜ ਕੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਮਨ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਤਾਂ ਹਕੀਕਤ ਸੀ।
ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਬਾਦੋਂ ਸਵਾ ਕੁ ਦੋ ਵਜੇ 'ਫੇਸ ਬੁੱਕ' ਉਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਲਦਸਤਾ ਤੇ 'Have a nice day' ਪੋਸਟ ਕਰ ਕੇ ਬੰਦਾ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੁੱਤਾ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਉਠਿਆ ਈ ਨਹੀਂ। ਖ਼ਬਰੇ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ 'Brain Hemorrhage' ਹੋਇਆ ਤੇ ਸ਼ਿਕਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਰੱਬ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹਿਸ਼ਤ ਵਿਚ ਠੰਢੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿੱਘ ਵਿਚ ਸੁਖੀ ਰੱਖੇ। ਆਮੀਨ!
ਫ਼ਾਲਕਨ ਨਾਲ਼ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਲ ਤਾ ਹਯਾਤੀ ਮੇਰੇ ਜਿਗਰ ਵਿਚ ਰੜਕਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਸਾਡੇ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਇੱਕ ਬੜੀ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਕੜਕਦਾਰ ਜਾਂ ਗਰਜਦਾਰ ਨਹੀਂ, 'ਖਰਜਦਾਰ'। ਕੜਕਦਾਰ ਤੇ ਗਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੁਭਦੀ ਵੀ ਏ ਤੇ ਡਰਾਉਂਦੀ ਵੀ ਏ, ਪਰ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਇੱਕ ਨਿੱਘ ਤੇ ਅਪਨ੍ਨੀਅਤ ਦਾ ਰਸ ਤੇ ਚੱਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਸਾਡੇ ਵਾਲੇ ਚੈਨਲ ਉਤੇ ਇੱਕ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ, ''ਮੇਰੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ ਏ। ਮੈਂ 'Grand Hyatt' ਹੋਟਲ ਦੇ ਨਾਲ਼ 10th ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਖਲੋਤਾਂ, ਆ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਓ।'
ਮੈਂ ਗੱਲ ਆਈ-ਗਈ ਕਰ ਛੱਡੀ। ਕੋਈ ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਬਾਦੋਂ ਫੇਰ ਇਹੋ ਐਲਾਨ ਹੋਇਆ, ਪੁੱਤਰ ਜੰਮਣ ਦਾ ਤੇ ਲੱਡੂ ਖਾਣ ਦਾ। ਅਸੀਂ ਫੇਰ ਕੰਨਾ ਰੇਹੜੇ ਮਾਰ ਛੱਡੀ ਤੇ ਡਾਲਰਾਂ ਪਿੱਛੇ ਗੱਡੀ ਦੌੜਾਂਦੇ ਰਹੇ। ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਬਾਦੋਂ ਏਸ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੇ ਭਰਵੇਂ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ਼ ਫੇਰ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ।
''ਮੈਂ ਅੱਜ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਐਥੇ ਈ 10th ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ 'Grand Hyatt' ਹੋਟਲ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਖਲੋਤਾ ਲੱਡੂ ਵੰਡ ਰਿਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਹੋਇਆ ਏ ਆ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਓ। ਖੁੱਲਾ ਸੱਦਾ ਏ।''
ਮੈਂ ਕੋਈ ਚਾਰ ਪੰਜ ਬਲਾਕ ਈ ਦੂਰ ਸਾਂ ਓਸ ਵੇਲੇ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਖਿਆ, 'ਚੱਲ ਮਨਾਂ ਲੱਡੂ ਖਾਈਏ'। ਮੈਂ ਗੱਡੀ ਓਧਰ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਦੱਸ ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਅਪੜਿਆ ਤਾਂ ਵੇਖਿਆ। ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਗੱਡੀਆਂ ਖਲੋਤੀਆਂ ਨੇਂ, ਇੱਕ ਗੱਡੀ ਦੀ ਡਿੱਗੀ ਖੁੱਲੀ ਏ ਤੇ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਜਿਹਨੇ ਚਿੱਟਾ ਕੁੜਤਾ ਚਿੱਟੀ ਸ਼ਲਵਾਰ ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਚਿੱਟੀ ਨਮਾਜ਼ੀਆਂ ਵਾਲੀ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨੀ ਹੋਈ ਏ ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਇਆ ਏ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਚਲਿਆ ਏ, ਲੱਡੂ ਵੰਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਗੱਡੀ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖਲ੍ਹਾਰੀ ਤੇ ਅਗਾਂਹ ਓਹਦੇ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਅਜੇ ਕੋਲ਼ ਅਪੜਿਆ ਈ ਸਾਂ ਕੇ ਓਹਨੇ ਮੇਰੇ ਬੋਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਲੱਡੂ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ, '' ਲਓ ਜੀ, ਲੱਡੂ ਖਾਓ।''
ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਫੜਦਿਆਂ ਮੁਬਾਰਕ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਦੋ ਕੁ ਪੈਰ ਪਰਾਂਹ ਹੋ ਕੇ ਲੱਡੂ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿਉਂ ਜੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੰਦੇ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਵਾਕਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਖਾ ਕੇ ਟੁਰਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਓਹਨੇ ਇੱਕ ਲੱਡੂ ਹੋਰ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, ''ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾਓ ਜੀ।'' ਮੈਂ ਲੱਡੂ ਫੜਿਆ ਤੇ ਖਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਆਪਣੀ ਗੱਡੀ ਵਲੇ ਟੁਰ ਪਿਆ। ਲੱਡੂ ਮੁਕਾਇਆ ਤੇ ਗੱਡੀ ਸਟਾਰਟ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ।
ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਢਾਣੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਡਿਨਰ ਦਾ ਵੇਲ਼ਾ ਸੀ ਤੇ ਸਵਾਰੀਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਯਾਰ ਦੋਸਤ 'Ho Gates' ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਦੇ ਟੈਕਸੀ ਸਟੈਂਡ ਤੇ ਖਲੋਤੇ ਗੱਪਾਂ ਵੱਢ ਰਹੇ ਸਾਂ।(ਸਾਊਥ ਵੈਸਟ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ ਪਟੋਮ੍ਕ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਮੱਛੀ ਮੰਡੀ ਏ ਤੇ ਓਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਡੇ ਕੰਡੇ 'ਸੀ ਫ਼ੂਡ' ਦੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਨੇਂ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਸੀ 'Ho-gates'। ਓਹਨੂੰ ਢਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਏ ਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਓਥੇ 'ਟੈਨਿਸ ਕੋਰਟ' ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਏ।) ਸ਼ੂੰ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਟੈਕਸੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ਼ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ ਤੇ ਓਹਦੇ ਵਿਚੋਂ ਓਹ ਲੱਡੂ ਵਰਤਾਓਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਉੱਤਰ ਕੇ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਵਧਿਆ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਸੱਤ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਸੀ।
''ਸਲਾਮਾਂ ਲੈਕਮ! ਉਣਤਾਲ਼ੀ ਨੰਬਰ (ਟੈਕਸੀ) ਕਿਹੜੇ ਸਾਹਿਬ ਚਲਾਉਂਦੇ ਨੇਂ?'' ਓਹਨੇ ਆਪਣੀ ਖਰਜਦਾਰ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਪੁੱਛਿਆ। ਅਸਾਂ ਸਾਰੇ ਬੇਲੀਆਂ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੇ ਕੰਨ ਖਲੋ ਗਏ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਗੱਲ ਏ। ਖ਼ਬਰੇ ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਹੋਈ ਏ ਮੇਰੇ ਤੋਂ। ''ਮੈਂ ਚਲਾਉਣਾ।'' ਮੈਂ ਆਖਿਆ।
''ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ ਜਵੇਦ ਬੂਟਾ ਏ ? ''
''ਜੀ, ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ ਏ।''
''ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਏ। ਸੁਣਿਆ ਏ ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਕੋਈ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਸ਼ੀਟਗਾਂ ਕਰਦੇ ਓ ?''
''ਜੀ ਕਰਨੇ ਆਂ।'' ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
''ਕਿੱਥੇ ਕਰਦੇ ਓ ? ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦੱਸੋ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਏ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁਣਾ।''
ਲਓ ਜੀ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰੀਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਗਏ, ਜਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਲਿਆ,ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਜੋੜ ਲਿਆ? ਖ਼ੈਰ ਸਾਂਝ ਬਣ ਗਈ ਤੇ ਪੀਂਘ ਪੈ ਗਈ।
ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ H ਸਟਰੀਟ ਤੇ 5 ਸਟਰੀਟ ਨਾਰਥ ਵੈਸਟ ਦੀ ਨੁੱਕਰੇ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਏ ਮੇਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਏ ਜਿਹਦਾ ਨਾਂ 'Comfort inn' ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਓਹਦਾ ਨਾਂ ਏ 'Fairfield Inn'। 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ' ਨਾਟਕ ਖੇਡਣ ਬਾਦੋੰ ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਜਣੇ, ਫ਼ਾਲਕਨ, ਮਨਜ਼ੂਰ ਇਜਾਜ਼, ਫ਼ਾਰੂਕ ਅਹਿਮਦ ਤੇ ਮੈਂ (ਜਾਵੇਦ ਬੂਟਾ), ਏਸ ਹੋਟਲ ਦੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿਚ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। 1331 H ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਫ਼ਾਰੂਕ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਸੀ, ਓਨ੍ਹਾਂ ਓਥੋਂ ਆ ਜਾਣਾ , ਚਾਰ ਤੇ ਪੰਜ ਸਟਰੀਟ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ 'ਆਈ' ਸਟਰੀਟ ਉੱਤੇ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਸੀ, ਓਹ ਵੀ ਪੰਜ ਵਜੇ ਛੁੱਟੀ ਬਾਦੋਂ ਓਥੇ ਆ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਾਂ, ਅਸੀਂ ਵੀ ਘਰੋਂ ਭੋਰਾ ਛੇਤੀ ਨਿਕਲ਼ ਆਓਣਾ ਤੇ ਠਕ ਪੰਜ ਵਜੇ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜ ਜਾਣਾ। ਘੰਟਾ ਡੇਢ ਜਾਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਗੱਪਾਂ ਵਢਨ੍ਨੀਆਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ, ਜਾਂ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹਨੀ ਤੇ ਓਹਦੇ ਉਤੇ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ। ਚੜ੍ਹਦੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸੂਰਤ-ਏ-ਹਾਲ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨਾ। ਵਾਹਵਾ ਚਿਰ ਇਹ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕ ਸਜਦੀ ਰਹੀ। ਫੇਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਫੁਰਿਆ, ਭਈ ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ ਜਣੇ ਕਦੋਂ ਤਾਈਂ ਇੰਜ ਮਿਲਦੇ ਰਹਾਂਗੇ, ਕਿਉਂ ਨਾ ਇਹਦਾ ਘੇਰ ਮੋਕਲ਼ਾ ਕੀਤਾ ਜਾਏ, ਹੋਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ਼ ਰਲਾਇਆ ਜਾਏ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਾਏ, ਕੋਈ ਆਰਗੈਨਾਈਜੇਸ਼ਨ ਬਣਾਈ ਜਾਏ।
ਲਓ ਜੀ, ਓਨ੍ਹਾਂ ਬੈਠਕਾਂ ਵਿਚ (ਅਪਣਾ) 'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ' ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ ਗਈ ਤੇ (ਅਪਣਾ) ਦਾ ਜਨਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਠੁਕਵੇਂ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਸਫ਼ੀਰ ਰਾਮਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਸਨ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਤਾਂ (ਅਪਣਾ) ਦੀ ਵੈਬਸਾਇਟ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੇ ਈ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਏ।
ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਮਹਿਮੂਦ ਰਜ਼ਾ ਤਾਰਿਕ। ਬਹੁਤੇਂਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਏਸ ਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਇਲਮ ਈ ਨਹੀਂ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਏ ਕਿ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਡੀ ਸੀ ਵਿਚ (ਦੂਸਰੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਇਲਮ ਨਹੀਂ) ਟੈਕਸੀ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨੇ ਆਪ ਜਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੇਆਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੀ ਬੀ ਰੇਡੀਓ ਉਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰਨ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਤੇ ਅਵਲੇ ਜਿਹੇ ਨਾਂ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਮਨੇਜਰ, ਲ੍ਫ੍ਤਟੈਨੋ, ਚੇਅਰਮੈਨ, ਯੂਨੀਵਰਸਲ; ਡਾਇਨਾਮਾਇਟ, ਹਾਜੀ ਕੋਬਰਾ, ਮੂਨ ਲਾਈਟ, ਫ਼ਾਲਕਨ। ਹੋਰਾਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ ਚਾਨਣ ਨਹੀਂ ਭਈ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਢੁੱਕਦਾ ਏ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਮਹਿਮੂਦ ਰਜ਼ਾ ਤਾਰਿਕ ਦਾ ਨਾਂ 'ਫ਼ਾਲਕਨ' ਓਹਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਾਲ਼ ਸੌ ਫੀ ਸਦੀ ਠੁਕਵਾਂ ਢੁੱਕਦਾ ਏ। ਸ਼ਿਕਰੇ ਵਰਗੀ ਤਿਖੀ ਅੱਖ, ਮਾਮਲੇ ਦੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰ ਜਾ ਵੜਦੀ। ਅੰਤਾਂ ਦਾ 'ਸ਼ਾਰਪ ਫ਼ੋਕਸ'। ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਮ੍ਹੀ ਭਰ ਲਈ ਓਹ ਫੇਰ ਤੋੜ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਈ ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਏ।
1995 ਵਿਚ ‘ਨਜਮ ਹੁਸੈਨ ਸੱਯਦ’ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਲਿਖਯਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ' ਸ਼ੁਰੂ੍ ਹੋਇਆ। ਓਹਦੇ ਵਿਚ ਪਾਤਰ ਬੜੇ ਸਨ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਐਕਟਰਾਂ ਦੀ ਥੋੜ ਸੀ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰੀਂ ਵੀ ਰੀਹਰਸਲਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਨਾਲ਼ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਬੜੀ ਰੀਝ ਨਾਲ਼ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵੰਡਾਉਂਦੇ ਤੇ ਹੱਥ ਪੱਲਾ ਮਾਰਦੇ ਸਨ। ਜਿਹੜੇ ਪਾਤਰਾਂ ਲਈ ਐਕਟਰ ਅਜੇ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ ਸਨ ਓਨ੍ਹਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਲਮੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਲਈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਰੀਹਰਸਲ ਬਾਦੋਂ ਐਕਟਰਾਂ ਦੀ ਥੋੜ ਪਾਰੋਂ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੋਇਆ। ਰਲਵੀਂ ਸਲਾਹ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ 'ਰੋਲ਼' ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਲਈ ਆਖਿਆ ਗਿਆ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਓਸ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਹਾਮ੍ਹੀ ਨਾ ਭਰੀ ਕਿਉਂਜੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੋਈ ਤਜਰਬਾ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਹਿਲਾਂ। ਖ਼ੈਰ ਅਗਲੀ ਰੀਹਰਸਲ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਆਉਂਦੇਆਂ ਈ ਭਰਵੇਂ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਹਾਮ੍ਹੀ ਭਰ ਲਈ। ਲਓ ਜੀ, ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਏ ਕਿ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਦੋ 'ਰੋਲ਼ ਪੱਲੇ' ਕੀਤੇ। ਮੈਂ ਏਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਨਾ ਵੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਮਝਣਾ ਕਿ 'ਤਖ਼ਤ ਲਹੌਰ’ ਦੇ ਸਦਕੇ, ਅੱਲਾਹ ਬਖ਼ਸ਼ੇ 'ਅਨਿਲ ਗੁਲਾਟੀ' ਜੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇਂ,ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਰਲੇ। ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ, ਰਾਜ ਵਿਰਕ ਤੇ ਭੂਪਿੰਦਰ ਸਹਿਗਲ ਵਰਗੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਸਾਡੇ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ (ਅਪਣਾ) ਦੇ ਠੁਕਵੇਂ ਮੈਂਬਰ ਨੇਂ।
“ਅਪਣਾ” ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਛਾਪਣ ਤੇ ਉਲੱਥੇ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਛੋਹਿਆ ਤਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ‘ਅਪਣਾ’ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਵਿਚ ਛਪਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ, ਪਾਸ਼ ਦੀ ਚੋਣਵੇਂ ਕਵਿਤਾ 'ਇਨਕਾਰ' ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।
‘ਅਪਣਾ’ਦੀ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਇੱਕ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ‘ਮੰਟੋ’ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਛਿੜਿਆ ਤੇ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ‘ਮੰਟੋ’ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਉਲਥਾ ਕਰ ਕੇ ਅਪਣਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਪਰਾਗਾ ਛਾਪਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਏ ਭਾਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਉਲੱਥੇ ਛੁਪ ਚੁੱਕੇ ਨੇਂ। …ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ, ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕਾਂ ਸਜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਵੀ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਓਸ ਜੋਸ਼ੀਲੀ ਸਲਾਹ ਦਾ ਕੋਈ ਜਿਕਰ ਨਾ ਕੀਤਾ।
ਲਗਭਗ ਮਹੀਨੇ ਡੇਢ ਬਾਦੋਂ ਹਫ਼ਤਾ ਵਾਰ ਬੈਠਕ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ੍ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਬੜੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ਼ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ 'ਭਈ ਏਜੰਡੇ ਮੂਜਬ ਕਾਰਵਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਪਲ ਦਿਓ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸ਼ੈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸੁਣਾਉਣੀ ਏ।'
ਸਰਕਾਰ ਮੇਰੀ, ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ‘ਮੰਟੋ’ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਟੀਟਵਾਲ ਕਾ ਕੁੱਤਾ' ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਛੂਹ ਦਿੱਤਾ, ਸਾਰੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਟੱਡੀਆਂ ਤੇ ਮੂੰਹ ਖੁੱਲੇ ਰਹਿ ਗਏ, …ਏਸ ਕਦਰ ਸੋਹਣੀ ਤੇ ਨਿਰੋਲ ਬੋਲੀ, ਏਡਾ ਠੁਕਵਾਂ ਮੁਹਾਵਰਾ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਪੱਕੀ ਪੀਡੀ ਬਣਤਰ, ਓਹਦੀ ਟੋਰ, ਓਹਦਾ ਤੱਤ ਸੱਤ, …ਵਾਹ ਜੀ ਵਾਹ। ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਇਹ ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਉਲਥਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਅਸਲ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਈ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਚ ਉਲੱਥ ਕੇ ਓਸ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਹੱਕ ਅਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਕੁਝ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਵਾਰ ਵਾਰ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ 'ਟੋਬਾ ਟੇਕ ਸਿੰਘ' ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦੇ ਕੇ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਖੇਡਿਆ ਜਾਏ। ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਓਹ ਆਪਣੀ ਖੇਡ ਈ ਮੁਕਾ ਗਏ।
ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਯਾਦ ਪੈਂਦਾ ਕਿ ਫ਼ਾਲਕਨ ਅੱਜ ਤਾਈਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ਼ ਲੜੇ ਝਗੜੇ ਹੋਣ। ਹਾਂ, ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਵੀ ਬਰਾਏ ਇਖ਼ਤਲਾਫ਼ ਨਹੀਂ। ਓਹਦੇ ਪਿੱਛੇ ਠੁਕਵੀਂ ਦਲੀਲ ਤੇ ਭਰਵਾਂ ਲਾਜਕ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਤੇ ਹਿਮਾਇਤ ਵੀ ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ, ਬਰਾਏ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨਹੀਂ।
… ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਕੁਝ ਅਰਸਾ ਟੈਕਸੀ ਛੱਡ ਕੇ 'Limousine' ਚਲਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 'Limousine' ਵਿਚ ਆਮ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਬੈਠਦਾ ਈ ਨਹੀਂ। ਪੇਸ਼ਗੀ ਬੁਕਿੰਗ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਭਾਰੀਆਂ ਤੇ ਉੱਚੇ ਕੱਦ ਕਾਠ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਈ ਇਹ ਮਹਿੰਗੀ ਸਵਾਰੀ ਵਰਤਦੀਆਂ ਨੇਂ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੇਲ ਹੋਣਾ ਜਾਂ ਫ਼ੋਨ ਰਾਹੀਂ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਣੀ ਤਾਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੱਸਣਾ, …ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਫ਼ਲਾਣੇ ਸੈਨੇਟਰ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਮੈਨ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਏ, ਅੱਜ ਫ਼ਲਾਣੇ ਟੀ ਵੀ ਚੈਨਲ ਦੇ ਫ਼ਲਾਣੇ ਬੰਦੇ ਨਾਲ਼ ਟਾਕਰਾ ਹੋਇਆ ਏ। ਫ਼ਲਾਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਜਾਂ ਫ਼ਲਾਣੇ ਜਰਨਲਿਸਟ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਹੋਇਆ ਏ। 'ਬੜੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ- ਖੁਲਾਕੇ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇਂ। ਭਾਈਆਨ (ਭਾਈ ਜਾਨ), ਮੈਂ ਵੀ ਫੇਰ ਖਰੀਆਂ ਖਰੀਆਂ ਸੁਣਾਈਆਂ'’। …ਮੈਂ ਆਖਣਾ, 'ਯਾਰ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੱਥ ਹੋਲਾ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਜੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਤੇਰੀ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਕਿਧਰੇ ਨੌਕਰੀ ਨਾ ਜਾਂਦੀ ਰਵੇ ਤੇਰੀ'। ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਕੀ ਆਓਣਾ, 'ਵੇਖੋ ਜੀ ਫ਼ਰੀ ਕੰਟਰੀ ਏ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਦਾ ਹੱਕ ਏ। ਕੀ ਕਰ ਲੈਣਗੇ ਮੇਰਾ? ਬਹੁਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦੇਣਗੇ ਫਾਹੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲਾ ਦੇਣਗੇ ਨਾ ਮੈਨੂੰ। ਵੇਖੋ ਜੀ, ਠੀਕ ਏ ਹੁਣ ਇਹੋ ਈ ਸਾਡਾ ਮੁਲਕ ਏ। ਮਰਨ ਜੀਵਨ ਇਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਐਥੇ ਈ ਏ, ਪਰ ਯਾਰ ਜੀ, ਜੰਮੇ ਪਲੇ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਆਂ। ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਦੀ ਪੀੜ ਤਾਂ ਰਹਿੰਦੀ ਏ ਨਾ ਸਾਰੀ ਹਯਾਤੀ’।
ਯਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਯਾਰੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖ ਢ੍ਬ ਦੀਆਂ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਿੱਤਰ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸ਼ੌਂਕ ਏ ਤਾਂ ਓਹਦੇ ਲਈ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਫੋਕ, ਲੋਕ ਤੇ ਫ਼ਿਲਮੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸ਼ੈਵਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪਾਓਣੀ। ਉਰਦੂ ਦੇ ਸ਼ੌਂਕੀ ਮਿੱਤਰ ਨਾਲ਼ ਉਰਦੂ ਦੀ ਸਾਂਝ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਤਾਂ ਟੁੱਭੀਆਂ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਨਵੇਂ ਨਵੇਂ ਤੇ ਅਵੱਲੇ ਮੋਤੀ ਕੱਢ ਕੇ ਲਿਆਓਣੇ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇਆਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨੇ। ਸਿਆਸੀ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਿਆਸੀ ਭਾਈਵਾਲੀ। ਛੜੀ ਸਾਂਝ ਈ ਨਹੀਂ ਪਾਓਣੀ ਬਲਕਿ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਵੀ ਕਰਨਾ ਤੇ ਉਸ਼ਕਲ ਵੀ ਦੇਣੀ, ਭਈ ਏਸ ਪੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਸੁਣੋ, ਵੇਖੋ, ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਕਰੋ।
ਬੇਲਾਗ ਯਾਰੀ ਦਾ ਚੱਸ ਤਾਂ ਓਹਦੇ ਪਰਵਾਰ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ ਪਾਰੋਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਓਹਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਇੰਜ ਆਦਰ ਤੇ ਟਹਿਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਦੇ ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਪੀਰ ਮੁਰਸ਼ਦ ਆਂ।
ਕੁਝ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਭੋਰਾ ਉਖੜੇ ਉਖੜੇ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਓਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹਿਣ ਖਲੋਣ, ਮਿਲਣ ਵਰਤਣ, ਗੱਲਬਾਤ, ਵੇਖਣ ਚਾਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਵਾਹਵਾ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਓਹ ਥਿੜਕ ਗਏ ਹੋਣ ਆਪਣੀ ਲੀਹ ਤੋਂ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ੈ ਖੜਇਚ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤੇ ਓਹਨੂੰ ਲੱਭ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਸ਼ਿਕਰੇ ਦੀ ਅੱਖ ਵਿਚ ਵੇਖੇਆਂ ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਓਹਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸ਼ੈ ਦੀ ਭਾਲ਼ ਏ। ਸ਼ਿਕਰਾ ਓਸ ਕੂੰਜ ਵਾਂਗ ਜਾਪਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਆਪਣੀ ਡਾਰ ਤੋਂ ਵਿਛੜ ਗਈ ਹੋਵੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਡਾਰ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਵਿਚ ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰ ਕੁਰਲਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਤਬੀਅਤ ਦੇ ਟਿੱਕਾ ਦੀ ਥਾਂ ਬੇਚੈਨੀ ਨੇ ਮੱਲ ਮਾਰ ਲਈ ਸੀ। ਖ਼ਬਰੇ ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਸੀ ਜੋ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੋਂ ਮੇਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਘਟਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ,…ਮੇਲ ਹੋਣਾ, ਤਾਂ ਹੂੰ ਹਾਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਗੱਲ ਈ ਨਾ ਟੁਰਨੀ, …ਫ਼ੋਨ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਰਾਬਤਾ ਘੱਟ ਗਿਆ, …ਮੈਂ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਦੋ ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦੋਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲਣਾ, …ਫੇਰ ਓਹਦੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਓਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਵਾਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਫ਼ੋਨ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਕਰਨਾਂ ਤੇ ਗੱਲਾਂ ਮੈਂ ਕਰਨੀਆਂ। ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਹੂੰ ਹਾਂ, ਠੀਕ ਏ ਜੀ, ਅੱਛਾ ਜੀ, ਦਾ ਹੱਦ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਟੱਪਦਾ। ਖਰਜਦਾਰ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਠੰਡੀ ਤੇ ਮਿੱਠੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਬਤਾ ਫੇਰ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। …ਯਾਰਾਂ ਬੇਲੀਆਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਕੀਤੀ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਨਹੀਂ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਨਚੇਤ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦੀ ਖਰਜਦਾਰ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ।
''ਸਲਾਮਾਂ ਲੈਕਮ!, ਭਾਈਆਨ, ਮੈਂ ਇਥੇ Fairfax ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਆਂ ਪਿਛਲੇ ਦਸਾਂ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ। ਮੇਰੇ ਪੱਟ ਦਾ ਇੱਕ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਫੱਟ ਖੁਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਠੀਕ ਹੋ ਗਿਆ ਏ। ਇਲਾਜ ਕਰਦਿਆਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਏ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਡਾਢਾ 'ਡਿਪਰੈਸ਼ਨ' ਏ। ਮੈਂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਏਸ ਲਈ ਓਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ 'Psychiatric' ਵਾਰਡ ਵਿਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦੇਆਂ ਹੁਣ ਮੈਂ ਠੀਕ ਆਂ”। ਹਸਪਤਾਲ ਦਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਤਰਾਹ ਨਿਕਲ਼ ਗਿਆ ਪਰ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਲਿਸ਼ਕ ਨੇ ਹੌਸਲਾ ਵੀ ਬੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸਾਂਝੇ ਬੇਲੀ 'ਗੌਹਰ ਖ਼ਾਂ' ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਅਸੀਂ ਰਲ਼ ਕੇ ਓਸੇ ਦਿਨ ਲੌਢੇ ਵੇਲੇ ਹਸਪਤਾਲ ਜਾ ਅੱਪੜੇ। ਪਹਿਲੇ ਵਾਲਾ ਫੁਰਤੀਲਾ ਫ਼ਾਲਕਨ ਵੇਖ ਕੇ, ਖਰਜਦਾਰ ਨਿੱਘੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਬੜਾ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋਇਆ। ਪੁਰਾਣੇ ਵੇਲੇ ਚਿਤਾਰਦਿਆਂ ਰੱਜ ਕੇ ਗੱਪਾਂ ਵਢੀਆਂ। ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦੋਂ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲੋਂ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ ਤੇ ਮੇਲ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਵੀ ਫੇਰ ਤੋਂ ਚਾਲੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਦਿਲ ਦਾ ਪਸਾਰ ਰੱਜ ਕੇ ਮੋਕਲ਼ਾ, ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਭੁੱਲ, ਬੁਰਾਈ ਜਾਂ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਲੁਕਾਓਣ ਦਾ ਤਾਂ ਵੱਲ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਓਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ। …ਮੇਰਾ ਪਿਛਲੇ ਕੋਈ ਇੱਕ ਡੇਢ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਓਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਰਾਬਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਕੋਈ ਅਵੱਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸ਼ਿਕਰਾ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਜਾਈਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵੀ ਬਦਲੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੁੱਤ ਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਸੀ, ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਤੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਠੰਡ। ਮੇਰੀ ਤਬੀਅਤ ਵੀ ਵਾਹਵਾ ਖ਼ਰਾਬ ਰਹੀ। ਮੇਰੇ ਫ਼ੋਨ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਚਨਚੇਤ ਫ਼ਾਲਕਨ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆ ਗਿਆ। ਸਲਾਮ ਦੁਆ ਤੇ ਖ਼ੈਰ ਖੈਰੀਅਤ ਪੁੱਛਣ ਦੱਸਣ ਬਾਦੋਂ ਮੈਂ ਉਲਾਮ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ, ''ਯਾਰ ਫ਼ਾਲਕਨ ਤੈਨੂੰ ਬੜੇ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤੇ ਨੇਂ, ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਈ ਨਹੀਂ।''
ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਏ, ''ਭਾਈਆਨ (ਭਾਈ ਜਾਨ), ਜਵਾਬ ਕਿਥੋਂ ਮਿਲਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ। ਫ਼ੋਨ ਈ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਿਲ ਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ। ਬਿਲ ਤਾਰ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਫ਼ੋਨ ਚਾਲੂ ਹੋ ਗਿਆ ਏ।''
ਮੇਰਾ ਹਾਸਾ ਨਿਕਲ਼ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਖਿਆ ''ਤੇ ਫੇਰ ਮੁਲਾਕਾਤ ਪਾਓ।''
''ਠੀਕ ਏ। ਕੰਮ ਤੇ ਨਿਕਲੋ ਤਾਂ ਸ਼ਹਿਰ ਆ ਕੇ ਟੱਲੀ ਖੜਕਾ ਦੇਣਾ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋ ਜਾਏਗੀ।'' ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਇੰਜ ਈ ਸੀ।
17 ਫ਼ਰਵਰੀ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਛੇਤੀ ਨਾਸ਼ਤਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਲਗਭਗ ਡੇਢ ਮਹੀਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ਏ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਮਨਾ! ਚੱਲ ਸ਼ਹਿਰ ਫੇਰਾ ਟੋਰਾ ਈ ਮਾਰ ਆਈਏ। ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸੁਸਤੀ ਝੜੇਗੀ। ਮੌਸਮ ਤੇ ਤਬੀਅਤ ਦੀ ਖ਼ਰਾਬੀ ਦਾ ਪੱਜ ਵੀ ਮੁਕੇਗਾ।
ਉਤੇ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲਣ ਲਈ ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਮੇਰਾ ਧਿਆਣ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੇ ਮੁਬਾਇਲ ਫ਼ੋਨ ਦੀ ਚਮਕਾਰੇ ਮਾਰਦੀ ਲਾਲ਼ ਬੱਤੀ ਉਤੇ ਪਿਆ। ਮੈਂ ਆਦਤ ਮੂਜਬ ਬੇਧਿਆਨੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਭਈ ਮੈਂ ਕੀਹਦਾ ਫ਼ੋਨ ਮਿਸ ਕੀਤਾ ਏ? ਫ਼ੋਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਟੈਕਸਟ ਮੈਸਿਜ ਸੀ। ਮੈਸਿਜ ਦੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਪਈ ਜਾਂ ਖ਼ਬਰੇ ਮੈਂ ਸਮਝਣਾ ਈ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਝਬਦੇ ਫ਼ੋਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਮਨ ਵਿਚ ਕਾਂਬਾ ਛਿੜ ਪਿਆ ਸੀ। ਪੌੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਜੰਗਲੇ ਕੋਲ਼ ਝੱਟ ਕੁ ਖਲੋ ਕੇ ਬੜੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾਲ਼ ਮੈਸਿਜ ਫੇਰ ਪੜ੍ਹਿਆ,
GOHAR KHAN: AOA how r u Bhai Jan Our loving friend Falcon has passed away this morning
ਲਗਭਗ ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਡੋਰ ਭੋਰਾ ਅੱਖਾਂ ਪਾੜ ਪਾੜ ਕੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਝਾਤੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਮਨ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਹਕੀਕਤ ਤਾਂ ਹਕੀਕਤ ਸੀ।
ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਬਾਦੋਂ ਸਵਾ ਕੁ ਦੋ ਵਜੇ 'ਫੇਸ ਬੁੱਕ' ਉਤੇ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗੁਲਦਸਤਾ ਤੇ 'Have a nice day' ਪੋਸਟ ਕਰ ਕੇ ਬੰਦਾ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੁੱਤਾ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਉਠਿਆ ਈ ਨਹੀਂ। ਖ਼ਬਰੇ ਕਿਹੜੇ ਵੇਲੇ 'Brain Hemorrhage' ਹੋਇਆ ਤੇ ਸ਼ਿਕਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਗਿਆ। ਰੱਬ ਓਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹਿਸ਼ਤ ਵਿਚ ਠੰਢੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਨਿੱਘ ਵਿਚ ਸੁਖੀ ਰੱਖੇ। ਆਮੀਨ!
ਫ਼ਾਲਕਨ ਨਾਲ਼ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਲ ਤਾ ਹਯਾਤੀ ਮੇਰੇ ਜਿਗਰ ਵਿਚ ਰੜਕਦੀ ਰਹੇਗੀ।
Comments
ਨਿਬੰਧ
- ਆਪਣੀਆਂ ਜੜਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦਾ ਵੇਲਾ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ - ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਪਵਨ
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਹਾਨ ਸਾਕਾ - ਰੂਪਇੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਫ਼ੀਲਖਾਨਾ)
- ਪੰਜਾ ਸਾਹਿਬ ਸਾਕੇ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੂੰਜੀਵਾਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਕੂੜੇ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ -ਸੁਖਵੰਤ ਹੁੰਦਲ
- ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ ਡਾ. ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਇਹ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਕੀ? -ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ਸੁੱਖੀ
- ਅਪਾਹਜਾਂ, ਬੇਸਹਾਰਿਆਂ, ਲਾਵਾਰਸਾਂ ਦਾ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ: ਪਿੰਗਲਵਾੜਾ
- ਲੰਮੇਰੀ ਵਾਟ ਬਾਕੀ ਹੈ... ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟਸ਼ਮੀਰ
- ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਜਿਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸ਼ਾਇਰ : ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ
- ‘ਸਿਰਜਣਾ’ ਦਾ ਸਫ਼ਰ -ਜਸਵੀਰ ਸਮਰ
- ਗੱਠੜੀ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵਾਰਿਸ -ਗਗਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦਾ ਸ਼ਹੀਦ -ਏ -ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਬੁੱਤ -ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਬ੍ਰਾਂਡਿਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਨਾਮ ਨੋ ਬ੍ਰਰਾਂਡ ਜ਼ਿੰਦਗੀ - ਡਾ. ਖੁਸ਼ਪਾਲ ਗਰੇਵਾਲ
- 14 ਫਰਵਰੀ : ਵੈਲੇਨਟਾਈਨ ਡੇਅ
- ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਸਕੂਲ -ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਫਰਕ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਛੇੜਛਾੜ ਤੋਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੱਕ ... - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ 'ਸੁੱਖੀ'
- 250-300 ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਰਜ਼ਾ -ਰਜਨੀਸ਼ ਗਰਗ
- ਜਾਣੋ, ਜਾਗੋ ਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੋ!
- 10 ਸਤੰਬਰ : ਵਿਸ਼ਵ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਰੋਕਥਾਮ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਵਿਸ਼ਵ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫੀ ਦਿਹਾੜਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗਈ ਆ ਮਾਏ ਹੋ ਨੀ… - ਡਾ. ਸਿਮਰਨ ਸੇਠੀ
- ਮੰਮੀ ਪੀਂਘ ਕਿਹਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ? - ਸਤਗੁਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰਪੁਰ
- ਅਡੋਲ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਨਿਹਚਾ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ ਬਾਬਾ ਬੂਝਾ ਸਿੰਘ
- ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ - ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਜਰਾਜ
- ਸ਼ੌਂਕੀ, ਸਕੀਮੀ ਤੇ ਮਜ਼ਾਕੀਆ ਤਾਇਆ ਕੋਰਾ -ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਸਰੀਰ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ - ਗੁਰਬਾਜ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਰ
- ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਤੋਂ ਟੁੱਟਦਾ ਮਨੁੱਖ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਨਰਸ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਤਿਉਹਾਰ ਲੋਹੜੀ -ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆਦਰਸ਼ ਸਮਾਜ ਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਜਵਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬਸ ਇਕ ਵਾਰ ਨੌਕਰੀ ਪੱਕੀ ਹੋ ਜਾਣ ਦਿਓ : ਮਾਇਕਲ ਡੀ ਯੇਟਸ
- ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਅਖਾਣ ਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਪਗਡੰਡੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਿਵਸ -ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਕਸਰ - ਸੁਖਪਾਲ ਕੌਰ ‘ਸੁੱਖੀ’
- ਤੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ . . . - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ਸਪੱਰਸ਼ ਸੰਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਜ਼ਰੂਰੀ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਖੇਡ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਸਰਘੀਆਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਦਾ ਮਘਦਾ ਸੂਰਜ : ਦਰਸ਼ਨ ਦੁਸਾਂਝ -ਜਸਵੀਰ ਕੌਰ ਮੰਗੂਵਾਲ
- ਰਵੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਮਾਅਨੇ - ਸ਼ਿਵ ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਵਾਹ ਓ ਖਰਬੂਜ਼ਿਆ ਤੇਰੇ ਵੀ ਨਵੇਕਲੇ ਰੰਗ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਲਿਚਿੰਗ- ਅਸਗਰ ਵਜਾਹਤ
- ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੁਰੀਲੇ ਦੇ ਘਰ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਿਸ਼ਵ ਪ੍ਰੈੱਸ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ’
- ਵਿਹਲਾ ਮਨ ਸ਼ੈਤਾਨ ਦਾ ਘਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸਮੇਂ ਦੀ ਧੂੜ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਿਆ ਬੰਦਾ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ, ਵਡੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਦ -ਨਰਾਇਣ ਦੱਤ
- ਇੱਕ ਖ਼ਤ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਮ
- ਵੈਨਜੂਏਲਾ ਰਾਜਪਲਟੇ ਦੇ ਯਤਨਾਂ 'ਚ ਅਮਰੀਕੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ -ਮਨਦੀਪ
- ਸਮਾਰਟ ਫ਼ੋਨ 'ਚ ਸਿਮਟਦਾ ਸੰਸਾਰ - ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਸੜਕੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਰੜ੍ਹਵਾਲ
- ਪੰਚਾਇਤੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਬਸੰਮਤੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੀ ਮਾਰ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ ਬੁਰਜ ਸੇਮਾ
- ਯੂਨੀਸੇਫ (UNICEF) - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਉਮੀਦ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਰੂਹਾਂ 'ਤੇ ਖੜਾ ਭਗਤ ਸਿੰਘ –ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਢਿੱਡੋਂ ਭੁੱਖੇ ਰੂਹ ਦੇ ਰੱਜੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਦਿਲਬਰ’ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ 'ਤੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ
- ਲੋਕ ਕਵੀ ਬਾਬਾ ਨਜਮੀ ਦੇ ਰੂਬਰੂ ਹੁੰਦਿਆਂ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਚੇਤੰਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦਿੰਦੀ ਉੱਘੀ ਰੰਗਕਰਮੀ ਤੇ ਸ਼ਾਇਰਾ ‘ਬਖਸ਼ ਸੰਘਾ’
- ਗ਼ਜ਼ਲ -ਡਾ. ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
- ਡੁੱਬਦੀ ਖੇਤੀ -ਕਰਾਂਤੀ ਆਉਣ ਨੁੰ 50 ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਨੇ - ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਹਿੰਸਕ ਭੀੜ ਦਾ ਭੀੜਤੰਤਰ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬੇਕਲ ਉਤਸ਼ਾਹੀ : ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਸੰਸਦ 'ਚ ਵੱਸਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਧਰਮ ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ - ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ
- ਔਕਾਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੇ ਸੁਪਨੇ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਾਹਾਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਯਾਦ - ਸੱਤਦੀਪ ਗਿੱਲ
- ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਸਾਏ ਹੇਠ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੇ ਜਵਾਨੀ -ਐਡਵੋਕੇਟ ਗੁਰਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਸਿੰਘ
- ਮਾਈ ਸੁੰਦਰਾਂ -ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਅਨਮੋਲ ਦਾਤ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਰੁਝਾਣ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਬਾਬਾ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਮੁਆਫ਼ੀਨਾਮਾ - ਗੋਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਢੀਂਡਸਾ
- ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਲੰਗਰ –ਕੇ.ਐੱਸ. ਦਾਰਾਪੁਰੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਉੱਘੇ ਚਿੰਤਕ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਕੀ ਕੈਨੇਡਾ, ਬਾਹਰ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗੌਰਮਿੰਟ ਮਾਪਿਆਂ ਵਰਗੀ ਹੈ?
- ਨੇਤਾ ਜੀ ਕਦੋਂ ਆਉਣਗੇ? - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਜਿਸ ਕੰਮ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ ਉਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ -ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਛੱਡ ਆਏ ਖੀਰਾਂ ਤੇ ਮਿੱਠੇ ਪੂੜੇ! - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਈਸੜੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਿਹਨਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਦੀ ਰਹੇਗੀ
- ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹਾਦਤ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਪਲੇਠੀ ਰਚਨਾ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਨਾਲ ਲੜਨਾ ਸਿਖਾਇਆ - ਪ੍ਰੋ. ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਕੂਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ...ਤੇ ਭਾਲਦੇ ਅਸੀਂ ਚੰਗਾ ਸਮਾਜ ਹਾਂ - ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਕੰਗ
- ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਆਉਂਦੈ ਸਾਉਣ, ਪਰ ਤੀਆਂ ਲਾਵੇ ਕੌਣ? -ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਿੱਠਵਰਤੀ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਧਰੂ ਤਾਰਾ ਮੁਕੇਸ਼ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਮੁੰਹਮਦ ਰਫ਼ੀ - ਗੁਰਮੀਤ ਰਾਣਾ
- ਸ਼ਰਤ - ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ
- ਸ਼ੇਰ-ਏ-ਪੰਜਾਬ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ...ਤਾਂ ਕਿ ਚੁੰਝ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਨਾ ਤਰਸੇ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- “ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ” -ਅਕਸੈ ਖਨੌਰੀ
- ਸੱਜਣਾ ਸਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣੇ ਮਾਪੇ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ‘ਉਡਤਾ ਪੰਜਾਬ’ : ਕੀ ‘ਪੰਜਾਬ’ ਸ਼ਬਦ ਹਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਟਾਈਟਲ ਵਿੱਚੋਂ?
- ...ਤੇ ਉਸ ਹਾਦਸੇ ਨੇ ਬਦਲਿਆ ਟੀਚਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ ਸਮਾਰਟ ਕਲਾਸਰੂਮ -ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਹਿਲ
- ਸ਼ਰੀਫ ਬਣਨਾ ਮਨ੍ਹਾਂ ਹੈ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਲੋਕ ਹੱਸਦੇ ਨੂੰ ਦੇਖ਼ ਕੇ ਰੋਂਦੇ ਹਨ, ਰੋਂਦੇ ਨੂੰ ਹਸਾਉਂਦੇ ਹਨ - ਸਤਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੱਤੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਹਸਤੀ ਇਕਬਾਲ ਅਰਪਨ
- ਵਣ ਵਾਲਾ ਘਰ - ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿਰੜੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਬਾਲ ਜਰਨੈਲ ਸੀ ਸਰਾਭਾ - ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਕੁੱਤੀ ਭੇਡ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਸੀ ਸਾਡਾ ਪਿਆਰਾ ਸਾਥੀ ਸਤਨਾਮ -ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ
- ਆਪਣਾ ਮੂਲ ਪਛਾਣ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਉਂ– ਮਾਂ ਬਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਮਦਰਜ਼-ਡੇਅ – ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਾਊਥ ਇੰਡੀਅਨ ਸਮਝਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੰਘ
- ਮਾਂ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪਰਛਾਵਿਆਂ ਦੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸਫ਼ਰ -ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਾਗੀ
- ਦੇਸੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ - ਬੱਗਾ ਸਿੰਘ
- ਕੋਈ ਨ੍ਹੀਂ ਸੁਣਦਾ ਭੁੱਖਾਂ ਮਿਟਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦਾ ਦਰਦ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਅਜ਼ਾਦ - ਅਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ
- ਕਿਸਾਨ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹੈ ਵਿਰਸਾ - ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- "ਬੱਲ! ਆਹ ਪੱਗ ਦੀ ਪੂਣੀ ਤਾਂ ਕਰਾਈਂ ਆ ਕੇ ਕੇਰਾਂ"... - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੇਰਾ ਨਾਂਅ ਮੰਗਲ ਸਿਘ ਐ ਜੀ... - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਵਲਾਦੀਮੀਰ ਲੈਨਿਨ - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਭਤੀਜ! ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਾਰੀ ਕਦੋਂ ਆਊਗੀ... –ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਪ੍ਰਤੀਬੱਧ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਘਣਸ਼ਾਮ ਜੋਸ਼ੀ
- ਚੀਸ - ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਪਾਰਾਏ
- ਕਦੇ ਫ਼ਿੱਕਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਘਰ ਦਾ ਮੋਹ -ਰਵਿੰਦਰ ਹੀਰਕੇ
- ਅਨੋਖਾ ਇੰਨਸਾਫ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਰੋਕਣ ’ਚ ਕੰਪਿਊਟਰੀਕਰਨ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਸੁਣੋ ਸੁਣੋ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਹੋ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਖ਼ਾਸ ਬੰਦਿਓ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ... ਰੁੱਤ ਬੇਈਮਾਨ ਹੋ ਗਈ - ਜਗਦੀਪ ਸਿੱਧੂ
- ਇੱਕ ਪਰਚੀ, ਦੋ ਰੁਪਏ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੂਹਣੀ ਮੋੜ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰ
- ਕੀ ਪਤੈ ਸ਼ਰਾਬੀ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡ ਦੇ ... - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਰੁੱਖ ਜੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰੇ ਮਨੁੱਖ - ਰਵਿੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ
- ਪੈਰਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਿਰਨਾਵੇਂ -ਰਣਦੀਪ ਸੰਗਤਪੁਰਾ
- ਵੇਖੀ ਸੁਣੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਛੋਟੀ ਉਮਰੇ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਥਾਪ ਭਰਵੇਂ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਚ–ਪੰਜਾਬਣਾਂ -ਡਾ.ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਿਸ ’ਤੇ ਜੱਗ ਹੱਸਿਆ, ਉਸੇ ਨੇ ਇਤਿਹਾਸ ਰਚਿਆ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਮਿਲਾਵਟ ਦਾ –ਸਰੂਚੀ ਕੰਬੋਜ
- ਮਰ ਕੇ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ਚਮਕੀਲਾ - ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ
- ਪਰਖ- ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿੰਡ ਪੱਖੋ ਕਲਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਪੁੱਛੀ ਸ਼ਰਫ ਨਾ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਬਾਤ ਮੇਰੀ. . . - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਖੇਡਾਂ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਖਿਲਾਰ ਸਕਦੀਆਂ ਨੇ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਡਾ. ਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਕਦੋਂ ਚੜ੍ਹੇਗਾ ਪੰਜਾਬ ਦਿਆ ਸੂਰਜਾ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਫੇਰ ਮੁੜ ਕੇ ... - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖੋਖਰ
- ਗੁਲਾਮ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਝੰਡਾ ਲਹਿਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੇਤਾ ਸੁਭਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਹੱਲ ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਸ਼ੁਰੂ
- ਆਰਕੈਸਟਰਾ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਅਣਕਹੀ ਦਾਸਤਾਨ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਬੁੱਘੀ ਪੁਰਾ ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਕੈਨੇਡਾ ਨਿਵਾਸੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹਰਨੂਰ ਗਿੱਲ ਦੀ ਬੱਲੇ ਬੱਲੇ
- ਵਿਵੇਕ ਸ਼ੋਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ… -ਸੰਦੀਪ ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- 2015 ਮੈਨ ਬੁਕਰ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ ਮਾਰਲੋਨ ਜੇਮਜ਼ ਦਾ ਨਾਵਲ “ਏ ਬਰੀਫ ਹਿਸਟਰੀ ਆਫ ਸੈਵਨ ਕਿਲਿੰਗਜ਼” -ਤਨਵੀਰ ਕੰਗ
- ਆਓ ਨਵੇਂ ਪੈਂਡੇ ਤੈਅ ਕਰੀਏ - ਐੱਸ ਸੁਰਿੰਦਰ ਇਟਲੀ
- ਲੋਕ-ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਕਾਮਰੇਡ ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਲਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਸੇ ਮਾਣੋ -ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਹਾਜੀ ਬਾਬਾ ਸਲਾਮ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ
- ਨਵਾਂ ਵਰ੍ਹਾ ਨਵੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਨਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ 2016 ਨੂੰ ਜੀ ਆਇਆਂ - ਰਾਣਾ ਬੁਢਲਾਡਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਸਤਾਖਰ ਉਸਤਾਦ ਗ਼ਜ਼ਲਗੋ ਸੁਲੱਖਣ ਸਰਹੱਦੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲ਼ਪੁਰ
- ਮਾਸਟਰ ਖੇਤਾ ਸਿੰਘ ਲਈ ਬਣੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕੁੜੀ -ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਰੰਘਰੇਟਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਪਾਉਣ ਵਿਦਿਆਰਥੀ -ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਗੱਜਣਵਾਲਾ ਕਰਤਾਰਾ - ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਵਿਸ਼ਵ ਅੰਗਹੀਣ ਦਿਵਸ ’ਤੇ ਤਿਆਗੋ ਤਰਸ ਦੀ ਭਾਵਨਾ -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਫਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ... - ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਸਾਡੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸਰਦਾਰ ਬਹਾਦੁਰ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਗ਼ਦਰੀ ਸੂਰਮਾ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ - ਗੁਰਤੇਜ ਸਿੱਧੂ
- ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਬਣਨਾ ਪਵੇਗਾ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਸਮੇਂ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮੇ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਡਾ ਪਹਿਰਾਵਾ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦਾ ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅੱਜ ਵੀ ਜੰਮਦੇ ਨੇ -ਪਰਮ ਪੜਤੇਵਾਲਾ
- ਘਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਖੜੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਕਿੱਧਰ ਗਈ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ? - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਓ ਨੇੜਿਓਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ’ਚ - ਮੱਖਣ ਕਾਲਸਾਂ
- ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣੇ ਰਹਿਣਗੇ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਰਿਸ਼ਤਾ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁ-ਚਰਚਿਤ ਪੰਛੀ ਕਾਂ
- ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ: ਅਬਦੁਲ ਕਲਾਮ
- ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ
- ਉਸਤਾਦ ਨੁਸਰਤ ਫ਼ਤਹਿ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ
- ਦਾਦਾ ਜੀ ਚਲੇ ਗਏ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਯੋਗ 'ਕਲਾਮ' –ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਦੀ ਗਾਥਾ: ਕਾਮਰੇਡ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਫਤਿਹਪੁਰ ਕਲਾਂ
- ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਸਹੀ ਹੈ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨਾਂ ਦੀ ਹੋੜ -ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਨਕਸਲਬਾੜੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਕਾਲਸਾਂ - ਮਨਦੀਪ
- ਵਰਤਮਾਨ ਮਨੁੱਖ ਖਪਤਕਾਰੀ ਤੋਂ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਤੱਕ - ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਹੁਬਲੀ: ਇਹ ਸਹਿਮਤੀ ਹੈ ਜਾਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ? - ਐਨਾ ਐੱਮ ਐੱਮ ਵੇਟੀਕਾਡ
- ਹਾਰ ਤੋਂ ਜਿੱਤ ਵੱਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਸੁਨਾਮ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਜਸਦੇਵ ਸਿੰਘ ਲਲਤੋਂ
- ...ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਹੈ ਟੀ ਐਂਡ ਐਫ ਸੀ ਯਾਨੀ ਫੇਸਬੁਕ ਤੇ ਟਵੀਟਰ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਮੈਨ ਡਾਕਟਰ ਕਲਾਮ - ਸੁਨੀਲ ਕੁਮਾਰ 'ਨੀਲ'
- ਪੈਸੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ’ਚ ਰੁਲਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ -ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਮਾਜ ਦੀ ਅੱਖ ’ਚ ਤਿਣ ਨੇ ਇਹ ਨਸ਼ੇ - ਬਲਕਰਨ ਕੋਟ ਸ਼ਮੀਰ
- ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੌਣ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਫ਼ਰ ਦਾ ਵਿਵੇਕ -ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸਾਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਤੁਮ ਹੀ ਸੋ ਗਏ ਦਾਸਤਾਂ ਕਹਿਤੇ-ਕਹਿਤੇ - ਬੇਅੰਤ ਮੀਤ
- ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸਕਾਉਣਾ ਸਿੱਖੋ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਮਾਹਿਰ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਿਹਲੜਾਂ ਨੇ ਕਸਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਯੋਗਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ - ਡਾ ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਨੋਟ ਉਹੀ ਨੇ ?- ਜਸਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਮੈਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਸਮਾਜਵਾਦ ਵਿਚ ਮਸ਼ੀਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਉਪਯੋਗ - ਰਾਹੁਲ ਸੰਕਰਤਾਇਨ
- ਬਹੁ-ਬਿਧ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ: ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਨੰਦ -ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ
- 'ਗ਼ੱਦਾਰ' ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ -ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਆ ਰਿਹਾ ਨਿਘਾਰ -ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਨੀਲੋਂ
- ਮੇਰਾ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਸਮਾਰੋਹ -ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- …ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਜਬਰ ਜ਼ਿਨਾਹ ’ਚ ਲਿਤਾੜੀ ਜਾ ਰਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਦੱਸੋ ਮੈਂ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਲਿਖੀ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਭੋਜਨ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ, ਜੋ ਅਸੀਂ ਖਾ ਰਹੇ ਹਾਂ-ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਪੁਰਾਤਨ ਉਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਰੌਚਿਕ ਗਾਥਾ - ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗੁਲਪੁਰ
- ਕਦੇ ਵਿਰਸਾ ਵੀ ਮਰਿਆ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਬਾਪੂ ਵਰਗੇ ਜਿਉਂਦੇ ਆ ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਵਰਕ ਲਈ ਫ਼ੋਟੋ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਜੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ… -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਕਿੰਨੀ ਕਮਲੀ ਹਾਂ ਮੈਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮਾਈਆਂ ਰੱਬ ਰਜਾਈਆਂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਅਤੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਨੰਗਾ ਕਰਦਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਵੀ ਤੇ ਗਾਇਕ ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਉਹ ਪਾਗਲ ਨਹੀਂ ਸੀ. . . - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਯਹ ਦੁਨੀਆਂ ਅਗਰ ਮਿਲ ਭੀ ਜਾਏ ਤੋ ਕਿਆ ਹੈ. . . -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਪਹਿਲੀ ਹਵਾਲਾਤ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਆਸ ਦੀ ਕਿਰਨ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹ ਗੱਲ ਨਾ ਜਾਣ ਸਕਿਆ - ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਬੁਢਾਪਾ ਸਰਾਪ ਨਹੀਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਹਿੰਗਾ ਪਿਆ ਮੈਨੂੰ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਦਾ ਚਸਕਾ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਤਖ਼ਤੀ ਉਡੀਕ ਰਹੀ ਹੈ. . . -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਲਾਸ਼ ਖੋਹੀ ਵੀਰਾ ਤੇਰੀ ਅੱਧ-ਝੁਲਸੀ - ਰਣਜੀਤ ਲਹਿਰਾ
- ਜਦੋਂ ਨਕਲ ਮਾਰੀ ਵੀ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਛੂਟਤੀ ਨਹੀਂ ਕਾਫ਼ਿਰ ਮੂੰਹ ਕੋ ਲਗੀ ਹੂਈ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੁਆਫ਼ੀ ਦਾ ਲਾਸਾਨੀ ਮੁਜੱਸਮਾ ਪ੍ਰਭੂ ਯਿਸੂ ਮਸੀਹ -ਵਰਗਿਸ ਸਲਾਮਤ
- ਸਿਰ ਦਰਦ -ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਮੱਧਮ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਨਾ ਹੋਰ ਦੇ ਲਉ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ – ਮਿੰਟੂ ਬਰਾੜ
- ਸ਼ੇਰੂ - ਤਰਸੇਮ ਬਸ਼ਰ
- ਇਹ ਕੇਹਾ ਚੇਤਰ ਆਇਆ ਨੀ ਮਾਏ ! -ਦੇਵਿੰਦਰ ਅਗਰਵਾਲ
- ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਸਾਡੇ ‘ਅਮਲ ਜਾਂ ਭੁਲੇਖੇ’ - ਵਰਿੰਦਰ
- ਨਿਯਮ ਤੋੜਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਹਾਰ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ! -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਸੁਭਾਅ ਹੋਵੇ ਮਿਲਣਸਾਰ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾ. ਰਾਸ਼ਟਰਬੰਧੂ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਮੁਲਾਕਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਮ ਦਿਲ ’ਤੇ ਲਾਇਆ ਉਹ ਰੋਗੀ ਬਣ ਗਏ -ਮਿੰਟੂ ਗੁਰੂਸਰੀਆ
- ਚੁਰਾ ਲਓ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਪਲ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਔਰਤ ਆਗੂ ਰੋਜ਼ਾ ਲਕਸਮਬਰਗ -ਮਨਦੀਪ
- ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰੋ. ਅਜਮੇਰ ਔਲਖ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਹੋਣ ਤੇ ਮਾਣ ਹੈ - ਕੰਵਲਜੀਤ ਖੰਨਾ
- ਯੂਨਾਈਟਡ ਪੰਜਾਬ ਫੁਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਮਾਹਿਲਪੁਰ: ਫੁਟਬਾਲਰਾਂ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਅਲੰਬਰਦਾਰ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਵਰਤਮਾਨ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣੋ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ’ਚ ਦੋ ਬਾਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀ ਬੱਚੀ ਸੁਖਚੰਚਲ ਕੌਰ ਨੱਨੂੰ
- ਅਣਸੁਲਝੇ ਸਵਾਲ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਨਾ ਜਾਈਂ ਮਸਤਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਚਿਲਮ ਫੜਾ ਦੇਣਗੇ ਬੀਬਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- 7 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ... ਅਤੇ 10 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ - ਸੁਕੀਰਤ
- ਬੁਢਾਪੇ `ਚ ਜੁਆਨੀ ਦਾ ਅਨੰਦ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸੀਂ ਕੀ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ ? -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- 'ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਇਨ ਨਾਰਥ ਅਮਰੀਕਾ'(ਅਪਣਾ) ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਢਲਾ ਥੰਮ੍ਹ ਸੀ ਫ਼ਾਲਕਨ
- ਸੋਚ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਕਾਸ਼ ਕਿਤੇ ਉਹ ਬੀਤੇ ਵੇਲੇ ਮੁੜ ਆਵਣ –ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਲਹਾਰ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਰਹੇ… -ਦਵੀ ਦਵਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੀਡੀਆਂ ਗੰਢਾਂ -ਸੰਤੋਂਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਪੀੜਾਂ `ਚ ਪਰੋਏ ਹਾਸੇ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਮਾਖਿਓਂ ਮਿੱਠੜੇ ਬੋਲ -ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਅਸਲ ਫਰਿਸ਼ਤਾ - ਬਿੱਟੂ ਜਖੇਪਲ
- ਦੋਸਤੀ ਰਹਿਤ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੌੜੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਹੌਸਲਾ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹੁੰਦੇ - ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਬੁਢਾਪਾ ਆਵੇ ਹੀ ਕਿਉਂ - ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਭਾਣਾ
- ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਹੌਂਸਲਾ ਅਫਜ਼ਾਈ ਦਾ ਕਮਾਲ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਝੂਮ ਝਾਮ ਝੂਮਤੀ ਬਸੰਤ ਰਿਤੂ ਆਈ ਹੈ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਲੈਤ ਵਾਲੀ ਭੂਆ - ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ “ਮਾਧੋ ਝੰਡਾ”
- ਅਲਵਿਦਾ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ! -ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਰਾਓਵਾਲੀ
- ਐ ਭਰਿਸਟ ਅਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰੀ ਔਕਾਤ ਕੀ ਹੈ ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਕੋ ਸੜਕ 'ਤੇ ਟ੍ਰੈਫ਼ਿਕ ਨਿਯਮਾਂ, ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਪਾਬੰਦ ਰਹੋ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਜਨਮ ਦਿਨ -ਨੀਲ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਨੂੰ ਅਰਪਿਤ ਹੈ-ਪ੍ਰਿੰ. ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਸਪੋਰਟਿੰਗ ਕਲੱਬ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਰਕਤ ਹੈ –ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਣ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਕੀ ਹੈ? - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਲੋਹੜੀ ਵੇ ਲੋਹੜੀ ਜੀਵੇ ਤੇਰੀ ਜੋੜੀ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ਲਿਖਦਾ ਸੂਲੀ ਚੜਾਇਆ ਬਚਪਨ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਬਾਅ ਉਡੀਕ ਰੱਖੀ ਅਸੀਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਵਾਂਗੇ. . . - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਭਲੀ ਕਰੇ! -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਗਾਈਏ ਤਾਂ ਹਵਾਵਾਂ ਦੱਸਣ, ਸੁਣੀਏ ਤਾਂ ਅੰਬਰ ਨੱਚਣ –ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ
- ਮਾਂ - ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਰੂਪਾ
- ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਸਜੀਵ ਤੇ ਸਾਕਾਰ ਸਰੂਪ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਮਿਥਿਹਾਸ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ
- 37 ਅਧਿਆਪਕ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਹੱਲੂਵਾਲ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੁਲੀਸ, ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨ, ਪਾਣੀ, ਪੱਗ ਅਤੇ ਪੂਣੀ - ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮੇਲੇ ਵਿਚ ਚੱਕੀਰਾਹਾ - ਪਰਮਬੀਰ ਕੌਰ
- ਚੰਗੇ ਦੋਸਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ -'ਨੀਲ'
- ਜੱਟ ਮਰ ਗਏ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਨੀ ਜੱਟੀਏ ਤੇਰੇ ਬੰਦ ਨਾ ਬਣੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਮੰਤਰ, ਹੁਕਮ ਅਤੇ ਸਲਾਹ -ਨੀਲ
- ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਅਮਰਜੀਤ ਖੇਲਾ
- ਮੋਜ਼ਰ ਜੋੜੀ ਦੀ ਯੁੱਗ ਪਲਟਾਊ ਖੋਜ -ਡਾ. ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਧੀਰ
- ਹਜ਼ੂਰੀ ਰਾਗੀ ਭਾਈ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਪੂਨੇ ਵਾਲੇ - ਡਾ: ਮਲਕੀਅਤ ਸਿੰਘ ਸੁਹਲ
- ‘ਧਰਤ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸੰਸਾਰ ਲਈ ਭੋਜਨ ਜੁਟਾਉਣਾ’ -ਜਸਪਾਲ ਸਿੰਘ ਲੋਹਾਮ
- ਪਰਦੇਸੀਂ ਵੱਸਦੇ ਅਧੇੜ ਪੰਜਾਬੀ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਿਰੋਗ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਜੀਵਨ ਲਈ ਵੱਡੀ ਵੰਗਾਰ -ਬੇਅੰਤ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਮਹਾਨ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਨੇਤਾ ਡਾ. ਰਾਮ ਮਨੋਹਰ ਲੋਹੀਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਸ.ਸ. ਛੀਨਾ
- ਸੱਚ ਆਖਦਾ ਸੀ ਨਰੈਣਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਰਿਸ਼ਤੇ ਨਰਮ, ਕਾਨੂੰਨ ਸਰਗਰਮ -ਨੀਲ
- ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮਾਂ ’ਚ ਫਸੀ ਬਜ਼ੁਰਗੀ -ਕੁਲਮਿੰਦਰ ਕੌਰ
- ਜਨਤਾ ਲਈ ਗਲਫ਼ਾਹੀ -ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਆ ਜਾ ਜਿਨਪਿੰਗ ਝੂਟ ਲੈ, ਪੀਂਘ ਹੁਲਾਰੇ ਖਾਂਦੀ ! -ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਮਨ ਹੋਲਾ ਕਰ ਲਈਦਾ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਚੁਆਨੀ ਵਾਲਾ ਭਿਖਾਰੀ - ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰਜਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ: ਧਰਮਵੀਰ ਗਾਂਧੀ
- ਲੋਕ ਨਾਇਕ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਭਾਅ ਜੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਲੋਕ ਸਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਓ: ਅਲਗੋਜਾ ਵਾਦਕ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ -ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕ
- ਕੰਧਾਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਵੀ ਹਨ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਸਰਾਧ ਹੈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਰਜਨ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਇਕ ਗ਼ੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਸਿਖ ਦੇ ਵਲਵਲੇ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਵਾਨ -ਮਨਦੀਪ
- ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮਰ ਗਈ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਬਿਨ ਮਾਪੇ ਧੀਆਂ ਬੇਗਾਨੀਆਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ - ਰਮੇਸ਼ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿੱਸ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ : ਅਧਿਆਪਕ ਦਿਵਸ -ਨੀਲ
- ਬਾਦਲ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਇਹ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ
- ਸੇਵ ਦ ਗਰਲ ਚਾਈਲਡ - ਰਮੇਸ ਸੇਠੀ ਬਾਦਲ
- ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਦੇ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ - ਡਾ.ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਵੀ
- ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਮਾਣਕ : ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਗ਼ੁਰਬਤ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਾ ਬਰਕਤ ਸਿੱਧੂ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ ਹਰੀ ਕੇ ਕਲਾਂ
- ਸਾਲ ਜਾਂ ਬੜਾ ਸਾਂਗ ਕੱਢਣ ਦੀ ਅਸਲ ਕਹਾਣੀ - ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਨਰ
- ਕਿਰਨਜੀਤਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਮਾਇਨੇ -ਮਨਦੀਪ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ: ਟੀਕਾਕਾਰੀ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਯੁੱਗ ਦੇ ਅੰਨ੍ਹੇ ਆਗੂ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਔਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਡਾ. ਅਮਰਜੀਤ ਟਾਂਡਾ: ਸਰਬੰਗੀ- ਕੀਟ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰ - ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ
- ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਿਰਤ ਕਲਾ:ਪਰੰਪਰਾ ਤੇ ਮਹੱਤਵ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਤੁਸੀਂ ਲਿਖਦੇ ਕਿਉੇਂ ਹੋ? -ਏਦੋਆਦਰੋ ਗਾਲੇਆਨੋ
- ਸੂਖਮ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਛਾਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ : ਪੰਜਾਬ 1984 – ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਉਲ
- ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਵੱਖਰੀ ? -ਜੀ. ਐੱਸ. ਗੁਰਦਿੱਤ
- ਅੰਬੀਆਂ ਨੂੰ ਤਰਸੇਂਗੀ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀਏ ਰਾਣੀਏ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਬਾਬੇ ਬਾਦਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦੀਏ ਬੱਤੀਏ, ਦਸ ਜੇਠ ਦਾ ਦੁਪਹਿਰਾ ਕਿੱਥੇ ਕੱਟੀਏ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਿੱਟੀ ਨਾ ਫਰੋਲ਼ ਜੋਗੀਆ-ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਸਾਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਜਾਗਣ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਝੁਲਸ ਰਹੀ ਹੈ ਇਨਸਾਨੀਅਤ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਨਾ ਫਿਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਲੈ ਹੀ ਦਿੱਤੀ "ਲਾਲ ਬੱਤੀ" ਵਾਲੀ ਕਾਰ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਜਿਸ ਕਮਲਜੀਤ ਨੀਲੋਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਮਾਨ
- ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਘੋਲੀਆ ਸੱਥ - ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੂਫ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ - ਡਾ. ਰਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ‘ਰਵੀ’
- ਨਵਾਂ ਸੰਸਦੀ ਮੈਂਬਰ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਜਿਵੇਂ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਆਈ ਨਵੀਂ ਨੂੰਹ - ਹਰਮਨਦੀਪ 'ਚੜ੍ਹਿੱਕ'
- ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ ਹੁੰਦਾ ਬਾਬਿਓ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਸਾਡੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਗਿਰ ਰਿਹਾ ਮਿਆਰ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸੰਜੀਵਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਖ਼ੂਨਦਾਨ- ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਰੰਗੀਲਪੁਰ
- ਮਸਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗਕੇ "ਮਰਦੋਂ ਬਣੇ ਜ਼ਨਾਨਾ ਵੇ ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਭੀੜ ਪਈ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਬੋਹਲ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਖਾ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਇਹ ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਤਲ? -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ‘ਦਾਸ ਕੈਪਿਟਲ’ ਦਾ ਲੇਖਕ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ - ਬਲਜਿੰਦਰ ਸੰਘਾ
- ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਮਈ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਦਿਨ ਵਜੋਂ ਮਨਾਓ -ਮਨਦੀਪ
- ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਮਾਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮਈ ਦਿਵਸ- ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੋਹਮਤਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ! - ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਡਾ. ਗੁਰਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਕਲਾਕਾਰ ਮੁੱਲ ਵਿਕਦੇ ਆਜਾ ਛਾਂਟ ਲੈ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰੇ -ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਆਹ ਸਤਿੰਦਰ ਸੱਤੀ ਵਾਲੇ ਸੁਵਿਧਾ ਸੈਂਟਰ ਬਾਦਲਾਂ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦ ’ਤੇ ਬਣਾਏ ਨੇ! - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਕਿਵੇਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਲਿਖਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ? -ਡਾ. ਬਲਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ - ਡਾ. ਜਗਮੇਲ ਸਿੰਘ ਭਾਠੂਆਂ
- ਗੁਲਾਬੀ ਪੱਗਾਂ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ 'ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੈ ਉੱਭਰਦਾ ਗੀਤਕਾਰ "ਰਾਜ ਨਿਜ਼ਾਮਪੁਰੀ" - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਆਸ਼ਕ ਬਾਰੇ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦਿਆਂ - ਤਰਨਦੀਪ ਦਿਓਲ
- ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਵਾਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਂਹ ਮਾਫ਼ਕ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਬਚ ਸਕਦੀ ਏ - ਨੁਜ਼ਹਤ ਅੱਬਾਸ
- ਦਾਜ ਬਦਲੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬੇਰੁਖੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ - ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਕੈਂਸਰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਗੁਆਚਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਨ -ਗੁਰਚਰਨ ਪੱਖੋਕਲਾਂ
- ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਗਿ. ਭਵਖੰਡਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ: ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਭੈਣ ਨੂੰ ਖ਼ਤ ਲਿਖਦਿਆਂ . . .- ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਚਮਤਕਾਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੱਲੇ! ਬਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਹਾਂ - ਕੁਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਅਸੀਂ ਮਲਵਈ ਨੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਮਾੜੇ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਰਵਾਨ ਕੇ ਹੋਤ ਚੀਕਨੇ ਪਾਤ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ੀਰੋ ਅਵਸਥਾ –ਗੀਤ ਅਰੋੜਾ
- ਫੌਜੀ ਤੇ ਫਰੈਸ਼ੀ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਹਾਏ! ਮੇਰਾ ਯਾਰਾਂ ਵਰਗਾ ਤਾਇਆ ਬੋਗੀ - ਕਰਨ ਬਰਾੜ
- ਹਾਸਿਆਂ ’ਚ ਸਿਹਤਮੰਦੀ -ਪਵਨ ਉੱਪਲ
- ਬਾਬੂ ਮੰਗੂ ਰਾਮ ਮੁੱਗੋਵਾਲੀਆ :ਨਿਧੱੜਕ ਗਦਰੀ ਅਤੇ ਆਦਿ ਧਰਮ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਮੇਰੀ ਪਲੇਠੀ ਪੁਸਤਕ ਕਿਵੇਂ ਛਪੀ? - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਬੇਗ਼ਮ ਅਖ਼ਤਰ: ਮਲਕਾ-ਏ-ਗ਼ਜ਼ਲ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨੌਰਾ ਰਿਚਰਡ : ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਟਕ ਦੀ ਜਨਮਦਾਤੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਨਿਰਮਾਣਤਾ ਅਤੇ ਮਹਾਨਤਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ: ਪ੍ਰੋ. ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿੰਘ ਜੀ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਵਾਮੀ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵਰਤ ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਿੱਥੇ ਕੁ ਖੜੋਤੀ ਹੈ ? -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਓਏ ! ਏਹ ਤਾਂ ਪੇਂਡੂ ਨੇ - ਪ੍ਰੀਤੀ ਸ਼ੈਲੀ 'ਬਾਲੀਆਂ'
- ਖੂਹ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਦੀ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ - ਜਸਵੀਰ ਸਿੱਧੂ
- ਕਾਂਸ਼ੀ ਰਾਮ ਤੇਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਸਲਾਮ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਮੱਕਾ:ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਬਰਨਾਲਾ - ਪ੍ਰੋ. ਤਰਸਪਾਲ ਕੌਰ
- ਐਗਨੀਜ਼ ਸਮੈਡਲੀ : ਗ਼ਦਰੀ ਵੀਰਾਂਗਣ - ਮਨਦੀਪ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ
- ਇਹ ਹੈ ਚੰਗੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ - ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਸਿਮਰਜੀਤ ਮਾਣਕ :ਮੁੱਗੋਵਾਲ ਦਾ ਮਾਣ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸੁਮੇਲ - ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਿੰਡ ਚਕਰ ਦੀਆਂ ਕਿਆ ਬਾਤਾਂ! -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਬਚਾਈਏ? -ਹਰਗੁਣਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ
- ਵੇ ਤੂੰ ਨੌਕਰ ਕਾਹਦਾ -ਬਲਜੀਤ ਬਾਸੀ
- ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ -ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਬਰਤਾਨਵੀਂ ਸਾਮਰਾਜੀਏ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਹਾਕਮ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੋਬਿੰਦ ਘਾਟ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਸਫਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਕਰੋਪੀ -ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਹੈ ਯਾਰੋ ! –ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ - ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਪਾਣੀ ਪੰਜਾਂ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲਾ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹੋ ਗਿਆ - ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ‘ਹਿਰਦੇ’
- ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਪੈੱਨ-ਮੇਰੇ ਪੈੱਨ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ - ਪ੍ਰੋ. ਹਮਦਰਦਵੀਰ ਨੌਸ਼ਹਿਰਵੀ
- ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਸੰਗ ਵਿਚਰਦਿਆਂ -ਨਿਰੰਜਣ ਬੋਹਾ
- ਕਿਹੋ ਜਹਾ ਹੋਵੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ - ਡਾ. ਰਾਜਵਿੰਦਰ ਰੌਂਤਾ
- ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਦਿਨ, ਸਾਰੇ ਦਿਨ -ਲਵੀਨ ਕੌਰ ਗਿੱਲ
- ਯੁੱਗ ਪੁਰਸ਼ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ -ਮਨਦੀਪ
- ਗੁਜਰੀ ਮਰਦੀ ਨਹੀਂ -ਇਕਬਾਲ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ
- ਆਬ ਆਬ ਕਰ ਮੋਇਓ -ਨਜਮ ਹੁਸੈਨ ਸਈਅਦ
- ਇੱਕ ਨਜ਼ਮ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ- ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਇੱਕ ਸੀ ਚਮਕੀਲਾ -ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸੁੱਚਾ ਗੁਣ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ -ਕੇਹਰ ਸ਼ਰੀਫ਼
- ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਯਾਦ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਖ਼ੈਰ-ਸੁੱਖ ਦੀ ਦੁਆ ਕਰਨ ਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ! -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਿਰਜਤ ਜੀਵਨ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਲਤਾਂ -ਪੂਜਾ ਭੁੱਲਰ
- ਫੁੱਟਬਾਲ ਹੀ ਖੇਡ ਹੈ ਮਾਹਿਲਪੁਰ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ -ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਾਵਾ
- ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ: ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ –ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ ਸੈਣੀ
- ਸਦੀਵੀ ਨਿੱਘ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਤਿਓਹਾਰ: ਲੋਹੜੀ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਰੂਸੀ ਗਾਂਵਾਂ ਦੇਸੀ ਢੱਠੇ –ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
- ਅਸੀਂ ਕਾਹਲੀ ਦੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਕਿਉਂ ਹਾਂ ? - ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਪੰਜਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾਂ ਦੇ ਬੀਅ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ, ਗਵਰਨਰ-ਪੁੱਡੂਚੇਰੀ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ-ਮੁਖਤਿਆਰ ਸਿੰਘ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿਚਲੀਆਂ ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੀ ਸ਼ਵੀ ਵਾਲੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਗੁਜਰਾਲ ਜੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਜ਼ਮਾਨਾ ਬਦਲ ਗਿਆ -ਪ੍ਰਿੰ. ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ
- ਵਾਹ ਨੀ ਮੌਤੇ ਕਾਹਲੀਏ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਯਾਰ ਅਣਮੁੱਲੇ ਬਨਾਮ ਯਾਰ ਬੇਮੁੱਲੇ -ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ
- ਸਦਾ ਲਈ ਤੁਰ ਗਿਆ ਹਾਸਿਆਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ ਭੱਟੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਰ ਲੁਧਿਆਣਵੀ: ਗੀਤਕਾਰੀ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ - ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ:ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਸਿਰਨਾਵਾਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਇੱਕ ਜਮਾਤ ਦਾ ਫ਼ਰਕ -ਤਾਰਿਕ ਗੁੱਜਰ
- ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ –ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਵਕਤ - ਵਿਸ਼ਵਜੀਤ ਸਿੰਘ
- ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ ਸੋਹਣ ਦੀ ਯਾਦ -ਗੁਰਨਾਮ ਗਿੱਲ
- ਯਾਸ਼ੰਤਾ -ਬਿੰਦਰ ਪਾਲ ਫਤਿਹ
- ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ, ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ -ਗੁਰਚਰਨ ਨੂਰਪੁਰ
- ਨਹੀਂ ਰਹੇ ਹਾਕਮ ਸੂਫੀ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਸਾਹਿਬਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸ਼ੇਖ਼ ਚਿੱਲੀ ਮਾਰਕਾ ਟਪੱਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਕਦੋਂ ਖ਼ੈਰ ਕਰਨਗੇ? -ਸ਼ੌਂਕੀ ਇੰਗਲੈਂਡੀਆ
- ਸਨਮਾਨ -ਡਾ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ
- ਭੁਲੱਕੜਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ -ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਇਟਲੀ
- ਭੈਣ ਸੱਚੀਉਂ ਪਰਤ ਆਈ - ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਚ ਕੌੜਤੁੰਮੇ ਤੋਂ ਵੀ ਕੌੜਾ ਹੁੰਦੈ -ਮਨਦੀਪ ਖੁਰਮੀ ਹਿੰਮਤਪੁਰਾ
- ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ 'ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ
- ਬਹੁੜੀਂ ਵੇ ਤਬੀਬਾ… -ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਤੂਰ
- ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਜਗਤ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੁਪਰ ਸਟਾਰ ਦਾ ਚਲਾਣਾ – ਪ੍ਰੋ. ਐੱਚ.ਐੱਸ. ਡਿੰਪਲ
- ਧੀਆਂ ਧਿਆਣੀਆਂ ਕਿਉਂ ਮਰ ਜਾਣੀਆਂ -ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਪਸ਼ੂ ਬਨਾਮ ਮਨੁੱਖ -ਪ੍ਰੋ. ਬਲਦੀਪ
- ਰੁਸਤਮ-ਏ-ਹਿੰਦ ਦਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਿਦਆਂ -ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
- ਮੰਗਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਵਲਾਇਤੀ ਬੋਲੀਆਂ -ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬਿਲਿੰਗ
- ਸਬੱਬੀਂ ਟਪਕੀ ਅਮੀਰੀ ਦੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ -ਸੁਕੀਰਤ
- ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਝੋਟਾ-ਕੁੱਟ - ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
- ਖ਼ਤਰਾ ਤੇ ਖ਼ਬਰ -ਸਿੱਧੂ ਦਮਦਮੀ
- ਮਹਿਕਾਂ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਨਿਘਾਰ - ਰਾਜਬੀਰ ਕੌਰ ਸੇਖੋਂ
- ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ - ਜੋਗਿੰਦਰ ਬਾਠ ਹੌਲੈਂਡ
- ਮੈਨੂੰ ਇਉਂ ਨਾ ਮਨੋਂ ਵਿਸਾਰ… -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਔਰਤ ਹੀ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣ - ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਸੈਣੀ
- ਮਿਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ‘ਪਛਾਣ’ ਸ਼ਹਿਰ ਸੰਗਰੂਰ ਦੀ -ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਸੰਗਰੂਰ
- ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅੱਤਵਾਦੀ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਸੂਲੀ ਦੀ ਛਾਲ ਵਾਲੇ ਲੰਗੋਟੀਏ ਯਾਰ -ਸਫ਼ਰ ਜੀਤ
- ਪਕੌੜੇ ਖਾਣੀ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਅਲੋਚਕ ਝਗੜ ਸਿਓਂ - ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਸੰਘਿਆਂ
- ਦੁੱਗਲ ਜੀ ਤੇ ਮੈਂ -ਸੁਕੀਰਤ
Balraj Cheema
I have met Javed Boota couple of times in Washington in public functions and individually; found him a man with enormous zeal, commitment and vision for the bright future of Punjabi language and literature regardless of what script it is written in. AAPNA is now an internationally recognized institution devoted to the enrichment and preservation of its great moments.